Zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego

Każdy, kto choć przez chwilę miał do czynienia z polskimi sądami wie, że to instytucje zawalone sprawami. Na wyznaczenie terminu rozprawy często czeka się latami, co nie buduje zaufania do państwa. Brakuje nam sędziów, asystentów i referendarzy. Choć Konstytucja gwarantuje wszystkim równe prawo do sądu, rządzący na różne sposoby je ograniczają. Podstawowym rodzajem ograniczenia jest wprowadzenie opłat za wniesienie konkretnych spraw. Gdy kogoś nie stać na prowadzenie sprawy w sądzie, może domagać się np. zwolnienia od opłaty przy pozwie. Jest to nic innego, jak zwolnienie z kosztów postępowania sądowego.

Na czym polega zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego

Kwestia zwolnienia z kosztów uregulowana jest w art. 94 i nast. ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Musimy tutaj jednak rozróżnić dwie rzeczy. Niektóre podmioty zwolnione są z obowiązku ponoszenia kosztów bez konieczności składania jakichkolwiek wniosków. Są to np. osoby dochodzące alimentów albo żądające ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa.

Jeśli ktoś nie jest zwolniono z mocy ustawy, a spełnia warunki takiego zwolnienia, może złożyć stosowny wniosek. Piszę o nim w dalszej części tego artykułu.

Osoba zwolniona od kosztów sądowych w całości nie uiszcza opłat sądowych (np. od pozwu) oraz nie ponosi wydatków w trakcie postępowania (np. zaliczek na biegłych).

Częściowe zwolnienie od kosztów może dotyczyć różnych rzeczy, przykładowo:

ułamkowej lub procentowej części konkretnej opłaty;
niektórych rodzajów opłat lub wydatków;
części roszczeń, jeśli w postępowaniu dochodzi się ich więcej niż jedno.

Zwolnienie od kosztów sądowych osoby fizycznej

Jeśli osoba fizyczna chce domagać się zwolnienia z kosztów sądowych, do swojego wniosku musi dołączyć odpowiednie oświadczenie. Wynikać z niego musi, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania sądowego bez narażenia utrzymania swojego lub członków rodziny na uszczerbek.

Oświadczenie dołączane do wniosku powinno zawierać informacje o:

stanie rodzinnym;
majątku;
dochodach i źródłach utrzymania.

Oświadczenie sporządza się na specjalnym formularzu dostępnym w każdym sądzie i na stronach rządowych. W razie wątpliwości sąd może od takiej osoby odebrać stosowne przyrzeczenie.

Zwolnienie od kosztów sądowych osoby prawnej

Osoba prawna, taka jak spółka czy spółdzielnia, może domagać się zwolnienia z kosztów sądowych, jeśli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Chodzi więc tutaj nie o złożenie odpowiedniego oświadczenia, ale o udowodnienie braku odpowiednich środków. W praktyce jest to bardzo trudne i wymaga bardzo dobrej znajomości orzecznictwa oraz praktyki procesowej.

Co więcej, jeśli o zwolnienie występuje spółka handlowa, dodatkowo musi także udowodnić, że odpowiednich środków nie mają także wspólnicy lub akcjonariusze.

Zwolnienie od kosztów sądowych organizacji społecznej

W przypadku organizacji społecznych przepisy wprowadziły ich podział na dwie grupy. Z mocy ustawy zwolnione z kosztów są:

organizacje pożytku publicznego (chyba że sprawa dotyczy ich działalności gospodarczej);
stowarzyszenia ogrodowe;
organizacje pozarządowe – w sprawach dotyczących realizacji zleconego zadania publicznego.

Jeśli jakaś organizacja nie mieści się w powyższych kategoriach, może ubiegać się o zwolnienie od kosztów postępowania. Żeby otrzymała takie zwolnienie, musi spełnić następujące warunki:

sprawa nie może dotyczyć działalności gospodarczej;
sprawa musi być w związku z działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, sportową, dobroczynną, samopomocową, z ochroną konsumenta i ochroną środowiska lub z opieką społeczną.

Sąd orzekając o zwolnieniu takiej organizacji bada przede wszystkim jej statutowe cele oraz możliwości i potrzebę ich realizacji na drodze postępowania sądowego.

Wniosek o zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego

Wniosek o zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego można zgłosić do sądu w formie pisemnej lub ustnej do protokołu. Można to zrobić albo przed wszczęciem sprawy, albo razem z pierwszym pismem procesowym, albo w toku procesu. Ta ostatnia sytuacja ma miejsce wtedy, gdy np. w sprawie pojawiają się wysokie koszty zaliczek na biegłych.

Sąd nie działa w takich sprawach automatycznie, dlatego wniosek powinien być przygotowany profesjonalnie i rzetelnie, aby Sąd mógł mieć odpowiednią ilość informacji do podjęcia decyzji w zakresie zwolnienia od kosztów. Tylko dobrze przygotowana treść oraz wiarygodne dowody są w stanie przekonać sędziego, że osoba składająca wniosek faktycznie potrzebuje takiego zwolnienia. Z mojego doświadczenia wynika, że bez pomocy adwokata trudno w takiej sprawie o sukces.

Oddalenie wniosku – co dalej?

W przypadku oddalenia wniosku o zwolnienie sprawa nie jest jeszcze przegrana. Zainteresowana osoba zawsze może złożyć kolejny wniosek, jeśli wskaże nowe okoliczności, które nie były przedmiotem analizy sądu.

Zawsze pozostaje także zażalenie do innego składu sądu orzekającego. Zgodnie z art. 394[1a] § 1 pkt 1 k.p.c., strona niezadowolona z odmowy zwolnienia z kosztów może je zaskarżyć.

Przygotowanie wniosku o zwolnienie z kosztów postępowania nie należy do łatwych zadań. Zdecydowanie trudniejsze jest jednak przygotowanie ponownego wniosku albo napisanie zażalenia, które musi uwzględniać szereg wytycznych przewidzianych w przepisach. Z tego powodu warto już na samym początku sprawy zlecić ją profesjonalnemu pełnomocnikowi.

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.