Zniekształcenie oświadczenia woli
Stosunki cywilnoprawne opierają się na oświadczeniach woli, czyli przejawach woli osób biorących udział w obrocie prawnym. Oświadczenia woli są podstawą nabywania uprawnień, wykonywania obowiązków oraz zawierania umów. Z tego powodu posiadają rozbudowaną regulację w Kodeksie cywilnym (dalej: k.c.). Szczególnie istotne dla bezpieczeństwa prawnego są wszelkie zakłócenia w przekazywaniu oświadczeń woli, takie jak błąd lub groźba. Ustawodawca przewidział także inny problem, tj. zniekształcenie oświadczenia woli. Samo oświadczenie woli to nic innego jak określenie intencji danej osoby w konkretnym zakresie. Przy prostych umowach oświadczenia woli zazwyczaj nie budzą większych problemów interpretacyjnych, jednakże nie może tego przyjąć jako reguły. Natomiast zdecydowanie większy problem może pojawić się w sytuacji umów złożonych gdzie niejednokrotnie dochodzi do znacznych rozbieżności w zakresie tego co strony „miały na myśli” w danej kwestii. Właśnie nim, czyli omówieniem zniekształcenia woli zajmę się w tym artykule.
Ochrona oświadczeń woli
Zgodnie z art. 60 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Jest to ustawowa definicja oświadczenia woli, do której odwołują się wszystkie przepisy regulujące tego rodzaju zachowania. W myśl obowiązujących regulacji oświadczenie woli należy tłumaczyć biorąc pod uwagę okoliczności jego złożenia, zasady współżycia społecznego oraz panujące zwyczaje. To istotne, ponieważ między stronami sporu prawnego często dochodzi do konfliktu na temat tego, jaka była treść ich oświadczeń woli oraz co było ich celem.
Ustawodawca rozumiejąc, że jesteśmy tylko ludźmi i może dochodzić między nami do błędów w komunikacji, przygotował środki zaradcze. Chodzi tutaj przede wszystkim o możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli w wypadkach przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Mam na myśli sytuacje, w których osoba – z różnych powodów – nie składa takiego oświadczenia woli, jakie chciała lub mogła złożyć. Żeby jednak przejść dalej musimy powiedzieć jeszcze o tym, na czym polegają pomyłki w oświadczeniach woli.
Pomyłki przy oświadczeniu woli
Jak wspomniałem, oświadczenie woli to element komunikacji pomiędzy uczestnikami obrotu prawnego. Może (i powinno) być interpretowane. W praktyce często zdarzają się sytuacje, gdy dochodzi do omyłek przy wyrażaniu lub przekazywaniu oświadczenia woli. Jeśli pomyli się osoba wyrażająca własne oświadczenie woli, dochodzi do błędu co do treści czynności prawnej. Autor oświadczenia może, pod pewnymi warunkami, uchylić się od skutków prawnych takiego oświadczenia.
Takie same skutki jak błąd wywołuje także sytuacja, gdy autor oświadczenia woli wyraził je w sposób poprawny, ale uległo ono zmianie na dalszym etapie komunikacji. To jest właśnie sytuacja regulowana przez omawiany dziś art. 85 k.c., zgodnie z którym zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.
Zniekształcenie oświadczenia woli – zakres stosowania
Art. 85 k.c. nie ogranicza swojego stosowania do oświadczeń woli wyrażonych w konkretnej formie. Ważne jest tylko to, by było to oświadczenie przekazywane za pośrednictwem kogoś innego. Nie ma tutaj także znaczenia, czy jest to oświadczenie skierowane do konkretnej osoby. Może się okazać, że zniekształcenie oświadczenia woli dotknie wypowiedź publiczną, której adresatem jest szeroka grupa odbiorców. Będzie tak np. w sytuacji, gdy oświadczenie dotyczy gwarancji, a składa je gwarant za pośrednictwem dystrybutora swoich towarów.
Na czym polega przesłanie oświadczenia
Literalne brzmienie art. 85 k.c. mówi o osobie, która jest rodzajem posłańca przy przekazywaniu oświadczenia woli. Część przedstawicieli doktryny prawniczej tradycyjnie rozumuje zatem, że zniekształcenie oświadczenia woli może dotyczyć wyłącznie zniekształcenia przez osobę, które je przekazuje. Nie to końca można się z tym zgodzić.
Inna, wcale niemała grupa prawników, preferuje bardziej nowoczesne podejście. Zgodnie z jego założeniami do zniekształcenia może także dochodzić w wyniku nieprawidłowego działania urządzeń. Bardziej radykalne osoby stwierdzają nawet, że interpretując art. 85 k.c. powinniśmy w ogóle pominąć to, kto (lub co) doprowadziło do przekształcenia oświadczenia woli. Należy skupiać się zamiast tego na tym, czy faktycznie do takiego zniekształcenia doszło.
Przesłanie oświadczenia może dotyczyć następujących form:
· pisemna komunikacja;
· tradycyjna komunikacja na odległość (telefon/fax)
· komunikacja przy wykorzystaniu urządzeń lub sieci teleinformatycznych;
· tłumaczenie dokonane przez człowieka;
· tłumaczenie dokonane przez program komputerowy.
Wreszcie musimy pamiętać, że zniekształcenie oświadczenia woli może wydarzyć się tylko w określonym czasie. Dzieje się tak pomiędzy wydaniem oświadczenia przez pierwotnego nadawcę, a jego dotarciem do odbiorcy.
Na czym polega zniekształcenie oświadczenia woli?
By doszło do zniekształcenia oświadczenia woli, muszą wystąpić następujące przesłanki:
· złożenie oświadczenia woli;
· wysłanie oświadczenia woli;
· przesłanie oświadczenia woli za pomocą pośrednika;
· zmiana treści oświadczenia woli;
· dotarcie zmienionego oświadczenia do adresata.
Przede wszystkim zniekształcić można tylko realnie istniejące oświadczenie. Art. 85 k.c. nie będzie miał zatem zastosowania do oświadczeń wymyślonych, niepochodzących od nadawcy. Rzeczywiste oświadczenie woli musi następnie zostać wysłane/nadane za pośrednictwem osoby, zwierzęcia lub urządzenia. Nie ma przy tym znaczenia, kto wybrał metodę przesłania oświadczenia i jak bardzo przy tym dochował (lub nie) należytej staranności.
Zniekształcenie oświadczenia woli wiąże się z modyfikacją treści tego oświadczenia. Zmiana może polegać na przekształceniu znaków lub kodu (np. pojawieniu się kropli tuszu, która zamienić cyfrę 1 na 7) albo usunięciu części nośnika, na którym zamieszczono oświadczenie (np. urwaniu kawałka kartki). Efektem takiego zniekształcenia ma być sytuacja, w której do odbiorcy dociera oświadczenie o innym znaczeniu, niż zostało wysłane.
Zniekształcenie oświadczenia woli – skutki
Zgodnie z przepisami, zniekształcenie oświadczenia woli powoduje konieczność sprawdzenia, czy aktualizuje się art. 84 k.c. Można powoływać się tylko na zniekształcenie uzasadniające przypuszczenie, że nadawca nigdy nie złożyłby oświadczenia, gdyby wiedział, jak zostanie zmienione. Udowodnienie zniekształcenia umożliwia uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli.
Sprawy dotyczące uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli należą do jednych z trudniejszych postępowań sądowych. Przed wszczęciem sprawy lub podjęciem obrony zawsze warto w takich przypadkach skonsultować się z dobrym adwokatem.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
