Zażalenie na umorzenie dochodzenia
Zażalenie na umorzenie dochodzenia to jedno z podstawowych praw umożliwiających kontrolę decyzji organów ścigania w zakresie prowadzenia postępowania karnego (przygotowawczego). Każdy bowiem obywatel ma prawo do zgłoszenia faktu popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Wykroczenia możemy zgłaszać na Policję lub do innych wyspecjalizowanych służb (np. Straży Leśnej). O przestępstwach natomiast możemy informować Policję, inne służby lub Prokuraturę. Co ważne, takie zawiadomienie może złożyć nie tylko osoba pokrzywdzona, ale każdy, kto posiada informacje lub uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego. Część wszczętych w ten sposób postępowań kończy się skierowaniem aktu oskarżenia lub wniosku o zastosowanie środków zabezpieczających. Część jednak kończy się umorzeniem. Z uwagi na to, że jest to problem bardzo powszechny, dziś opiszę zażalenie na umorzenie dochodzenia.
Kiedy prowadzimy dochodzenie?
Przede wszystkim musimy odróżnić dochodzenie od śledztwa. To dwa bardzo podobne, ale jednak nieco inne tryby prowadzenia postępowania przygotowawczego.
Co do zasady postępowanie karne przed skierowaniem go do sądu (na drogę postępowania sądowego) prowadzi się w trybie śledztwa. Art. 325b Kodeksu postępowania karnego (dalej także: k.p.k.) przewiduje jednak od tego bardzo liczne wyjątki. Zgodnie powyższym przepisem prawa dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego a mianowicie:
- zagrożone maksymalnie 5 latami więzienia oraz gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda nie przekraczają 200 000 złotych;
- opisane w art. 159 (bójka i pobicie), art. 254a (zakłócanie sieci wodociągowych, kanalizacyjnych itp.) oraz art. 262 § 2 (okradanie zwłok lub grobów) Kodeksu karnego (dalej: k.k.);
- opisane w art. 278 § 3a (kradzież szczególnie zuchwała), art. 279 § 1 (kradzież z włamaniem), art. 286 § 1 i 2 (oszustwo) oraz w art. 289 § 2 k.k. (kwalifikowany zabór pojazdu), jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł.
Kiedy nie można prowadzić dochodzenia?
Spośród wskazanych wyżej przestępstw przepisy wymagają jednak śledztwa dla poniższych czynów zabronionych:
- czynów z art. 155 (nieumyślne spowodowanie śmierci), art. 156 § 2 (nieumyślny ciężki uszczerbek na zdrowiu), art. 157a § 1 (uszkodzenie płodu), art. 165 § 2 (nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa), art. 168 (przygotowanie do popełnienia przestępstw przeciwko bezpieczeństwu), art. 174 § 2 (nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy), art. 175 (przygotowanie do sprowadzenia katastrofy), art. 181-184 (przestępstwa przeciwko środowisku), art. 186 (wadliwe utrzymanie urządzeń chroniących środowisko), art. 201 (kazirodztwo), art. 231 § 1 i 3 (przekroczenie uprawnień), art. 240 § 1 (niezawiadomienie o przestępstwie), art. 250a § 1-3 (przestępstwa związane z głosowaniem) oraz art. 265 § 3 (nieumyślne ujawnienie tajnej informacji);
- czynów opisanych w rozdziale XXXVI k.k. (przestępstwa gospodarcze), z wyjątkiem art. 297 (oszustwo finansowe) i art. 300 k.k. (niezaspokojenie wierzyciela);
- czynów opisanych w rozdziale XXXVII k.k. (przestępstwa przeciwko pieniądzom i papierom wartościowym).
Można więc ogólnie powiedzieć, że dochodzenie przewidziane jest dla prowadzenia łagodniejszych spraw czyli przestępstw o niższym zagrożeniu karalności. Siłą statystyki dochodzenie występuje więc częściej niż śledztwo.
Kiedy dochodzenie będzie umorzone?
Zgodnie z przepisami postępowanie będzie umorzone, jeśli nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Innymi słowy prokurator lub Policja umorzą dochodzenie, jeśli:
- nie potwierdzono popełnienia przestępstwa;
- nie ustalono sprawcy;
- nie nie można przypisać sprawcy winy;
- z innych powodów wniesienie aktu oskarżenia jest niedopuszczalne.
Od powyższej sytuacji należy rozróżnić dwa inne umorzenia a mianowicie:
- jeśli zachodzi podstawa do zastosowania środków zabezpieczających (bo sprawca jest np. niepoczytalny), prowadzący umarza postępowanie i kieruje do sądu wniosek o zastosowanie tych środków; jeśli potwierdzono przestępstwo, ale nie można ustalić sprawcy, dopuszczalne jest umorzenie postępowania i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw.
W tej drugiej sytuacji, choć już nieoficjalnie, Policja dalej będzie podejmowała próby ustalenia sprawcy.
Warto jeszcze pamiętać, by odróżniać umorzenie dochodzenia od odmowy jego wszczęcia. Postanowienie o umorzeniu może być wydane tylko wtedy, gdy najpierw dochodzenie zostało wszczęte.
Kto może złożyć zażalenie na umorzenie dochodzenia?
W myśl art. 306 § 1a k.p.k. zażalenie na umorzenie dochodzenia może złożyć:
- strona postępowania (podejrzany i pokrzywdzony);
- instytucja państwowa lub samorządowa, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie (np. Inspekcja Transportu Drogowego);
- osoba niebędąca pokrzywdzonym.
W tym ostatnim przypadku zażalenie na umorzenie dochodzenia może złożyć tylko osoba, która:
- nie jest pokrzywdzonym;
- złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228–231, art. 233, art.235, art. 236, art. 245, art. 270–277, art. 278–294 lub w art. 296–306c k.k.;
- doprowadziła swoim zawiadomieniem do wszczęcia postępowania;
- doznała naruszenia swoich praw przestępstwem, o którym zawiadomiła.
Jak widać, katalog podmiotów, które mogą zaskarżyć decyzję o umorzeniu postępowania, nie jest bardzo szeroki. Ustawodawca chciał w ten sposób ograniczyć sytuacje, w których zażalenia składają osoby niezwiązane bezpośrednio ze sprawą.
Treść zażalenia
Zażalenie jest niewątpliwie pismem procesowym. W związku z tym powinno zawierać: oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy; oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, a także – w pierwszym piśmie złożonym w sprawie – numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej lub oświadczenie o ich nieposiadaniu; treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem oraz datę i podpis składającego pismo.
Dodatkowo przepisy wymagają, by w zażaleniu:
dokładnie wskazać zaskarżone postanowienie (np. podając datę i sygnaturę sprawy); podać, jakiej decyzji domagamy się od sądu; jeśli jest to potrzebne – wskazać nowe fakty lub dowody, których nie widział organ prowadzący postępowanie; jeśli zażalenie składa profesjonalny pełnomocnik – wskazać i uzasadnić zarzuty stawiane zaskarżanemu postanowieniu.
W praktyce zażalenie na umorzenie dochodzenia nie należy do najtrudniejszych pism procesowych, ale łatwo się pomylić przy jego konstruowaniu. Należy pamiętać nie tylko o wymaganiach formalnych, ale także o terminach i kierowaniu zażaleń do właściwych organów.
Co także istotne w ramach zażalenia warto wskazać jakie konkretnie dowodowy powinny zostać przeprowadzone w ramach dalszego postępowania karnego a co zdecydowanie ułatwi sądowi podjęcie decyzji co do ewentualnego uchylenia postanowienia o umorzenie dochodzenia i skierowaniu sprawy do dalszego prowadzenia przed organami postępowania przygotowawczego.
Rozpoznanie zażalenia
Zażalenie na umorzenie dochodzenia rozpoznaje sąd na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział strony postępowania. Osobista aktywność w tym zakresie jest szczególnie wskazana, ponieważ sądy często mają wątpliwości i pytania, które można a wręcz należy na bieżąco wyjaśniać. Choć sąd nie może tego wprost napisać w uzasadnieniu swojej decyzji, wielokrotnie miałem wrażenie, że ostateczny jej kształt decydował się właśnie na posiedzeniu, a nie w zaciszu gabinetu sędziego.
Po rozpoznaniu naszego zażalenia sąd może:
• utrzymać w mocy decyzję organu, jeśli uważa, że jest prawidłowa;
• uchylić postanowienie i skierować sprawę do ponownego rozpoznania, jeśli zgadza się z wniesionym zażaleniem;
• umorzyć postępowanie, jeśli z przyczyn formalnych nie może go dalej prowadzić.
Pomoc adwokata
Pomoc profesjonalnego pełnomocnika przydaje się w wielu sprawach, a zwłaszcza wtedy, gdy trzeba zaskarżyć jakąś decyzję. Od dobrze przygotowanych zarzutów i wniosków zależy, czy uda się przekonać sąd do naszych racji. Nie bez znaczenia jest także osobisty udział adwokata w posiedzeniu. Specjalistyczna wiedza i doświadczenie wyniesione z sal rozpraw to narzędzia, które są niezwykle pomocne w walce z niesprawiedliwymi decyzjami procesowymi.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.