Zatarcie skazania
Prawo karne pełni w naszym systemie prawnym kilka funkcji. Oprócz sprawiedliwościowej (kara za przestępstwo) i kompensacyjnej (odszkodowanie) ma także zapobiegać popełnianiu nowych przestępstw. W tym celu do Kodeksu karnego wprowadzono różne instytucje, których zadaniem jest szeroko rozumiana prewencja. Jednym z nieoczywistych przykładów prewencji jest właśnie instytucja zatarcie skazania. Dzięki niemu większość popełnionych przestępstw nie zostawia śladu na całe życie, a sprawca ma szansę zerwać z przeszłością. Celem tej regulacji jest zapewnienie osobie niegdyś skazanej, uwolnienie się od wszelkich skutków wydania wobec niej wyroku skazującego. Dziś przedstawię, jak zatarcie skazania regulują przepisy Kodeksu karnego (dalej: k.k.).
Na czym polega zatarcie skazania?
Przepis wprowadzający zatarcie skazania do polskiego porządku prawnego jest bardzo lakoniczny. Zgodnie z art. 106 k.k. z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych.
Przede wszystkim warto wskazać, jakie skutki skazania przewidują polskie przepisy. Są to przykładowo:
- uznanie skazania za okoliczność obciążającą w kolejnym postępowaniu karnym;
- możliwość przypisania sprawcy recydywy;
- brak możliwości warunkowego umorzenia postępowania;
- zakaz wykonywania określonych zawodów lub zajmowania określonego stanowiska;
- zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Zatarcie skazania w pierwszej kolejności polega zatem na wprowadzeniu pewnego rodzaju fikcji prawnej, zgodnie z którą skazanie (tak się przyjmuje) nigdy nie nastąpiło. Fakt skazania „usuwa się” z obrotu prawnego i osoba skazana może oświadczać, że nigdy nie była karana. Pośrednio natomiast zatarcie skazania zmierza do usunięcia wszystkich skutków prawnych, które wymieniłem wyżej.
Wreszcie należy pamiętać, że zatarcie skazania oznacza automatyczne usunięcie danych o wyroku z Krajowego Rejestru Karnego.
Reasumując – zatarcie skazania to swojego rodzaju proces prawny, w wyniku którego skazanie danej osoby zostaje usunięte z jej karalnej przeszłości. Oznacza to, że osoba skazana może odzyskać pewne prawa i uprawnienia, które mogła stracić w wyniku skazania prawomocnym wyrokiem sądu karnego. Proces zatarcia skazania różni się w zależności od jurysdykcji i systemu prawnego, ale ogólnie polega na umożliwieniu osobie, która została skazana, „wykasowaniu” informacji o skazaniu z rejestru karnego lub innych dokumentów publicznych.
Przestępstwa niepodlegające zatarciu skazania
Polski ustawodawca w 2005 roku uznał, że pewne kategorie przestępstw nie powinny ulegać zatarciu. W tym samym roku do Kodeksu karnego wprowadzono art. 106a, zgodnie z którym nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15. By doszło zatem do opisanej wyżej sytuacji, muszą zostać spełnione trzy warunki:
- sprawca musi zostać skazany na bezwzględną karę pozbawienia wolności;
- przestępstwo musi dotyczyć wolności seksualnej i obyczajności;
- pokrzywdzony nie może mieć skończone 15 lat.
Art. 106a k.k. reguluje tzw. wyraźne wyłączenie zatarcie skazania. Konstrukcja Kodeksu karnego pozwala jednak na zaistnienie tzw. milczącego wyłączenia zatarcia skazania. Ma to miejsce wtedy, gdy środek karny orzeczono wobec sprawcy dożywotnio. Zgodnie z przepisami zatarcie nie może nastąpić wcześniej niż po wykonaniu środka karnego. Jeśli zatem ma być on wykonywany do końca życia, wyrok sprawcy nigdy nie ulegnie zatarciu. Jedynym ratunkiem w tej sytuacji jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o uznanie środka karnego za wykonany po upływie konkretnego okresu.
Zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności
Jeśli sprawca otrzymał karę pozbawienia wolności (w tym karę 25 lat pozbawienia wolności), jej zatarcie nastąpi po 10 latach od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. Reguła ta dotyczy także zastępczej kary pozbawienia wolności oraz kary wykonywanej w systemie dozoru elektronicznego.
W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
Zgodnie z art. 107 § 2 k.k. osoba skazana na pozbawienie wolności może starać się o jej wcześniejsze zatarcie. Warunki uzyskania wcześniejszego zatarcia są następujące:
- złożono stosowny wniosek;
- upłynęło 5 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary;
- skazany w powyższym okresie przestrzegał porządku prawnego;
- wymierzona kara nie przekraczała 3 lat.
Zatarcie skazania przy warunkowym zawieszeniu kary
Jeśli kara pozbawienia wolności została warunkowo zawieszona, zatarcie wyroku nastąpi z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Jest to ten sam okres, w którym można zarządzić wykonanie kary.
Gdy sąd postanowił w trybie art. 75a k.k. zamienić zawieszoną karę na grzywnę lub ograniczenie wolności, zatarcie następuje według zasad przewidzianych dla tych kar.
Zatarcie skazania na ograniczenie wolności
W myśl art. 107 § 4 k.k. w razie skazania na karę ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje z upływem 3 lat od wykonania, darowania albo przedawnienia wykonania kary. Ograniczenie wolności jest wykonane z chwilą upływu okresu, na jaki zostało orzeczone. W przypadku uznania kary za wykonaną w trybie art. 64 Kodeksu karnego wykonawczego, okres zatarcia biegnie od wydania postanowienia w tym przedmiocie. Analogicznie należy postąpić, gdy skazany zostanie zwolniony z odbycia reszty kary.
Zatarcie skazania za grzywnę
Podobnie jak w przypadku pozostałych kar, zatarcie skazania na grzywnę ma miejsce po jej wykonaniu, darowaniu lub przedawnieniu wykonania. Okres zatarcia to 1 rok. Wykonanie grzywny polega na jej uiszczeniu lub wyegzekwowaniu. Jeśli grzywnę rozłożono na raty, termin biegnie od zapłaty ostatniej raty.
Odstąpienie od wymierzenia kary a zatarcie skazania
Niektóre sytuacje umożliwiają sądowi odstąpienie od wymierzenia kary. Są to przykładowo:
- usiłowanie popełnienia przestępstwa;
- przekroczenie granic obrony koniecznej;
- przekroczenie stanu wyższej konieczności;
- różne formy czynnego żalu.
Gdy dojdzie do odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania nastąpi z upływem roku od uprawomocnienia się orzeczenia skazującego. Dotyczy to także sytuacji, w których sąd orzekł środek karny – jeśli środek jest orzeczony na dłużej niż rok, stosujemy dłuższy okres.
Zatarcie przy większej liczbie skazań
Może się zdarzyć, że sprawca (skazany) ma na swoim koncie więcej niż jedno skazanie tj. więcej niż jeden prawomocnych wyroków karnych skazujących. Wówczas zgodnie z regułą opisaną w art. 108 k.k., jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.
Wykonanie innych środków a zatarcie skazania
W wyroku skazującym sąd może orzec różne środki obok lub zamiast kary. Są to:
- środki karne;
- przepadek;
- środki kompensacyjne (np. odszkodowanie);
- środki zabezpieczające.
Zgodnie z art. 107 § 6 k.k. zatarcie skazania nie może nastąpić szybciej, niż wykonanie, darowanie lub przedawnienie wykonania danego środka.
Przykładowo, jeśli w wyroku orzeczono grzywnę i zakaz prowadzenia pojazdów na 3 lata, to nawet niezwłoczna zapłata grzywny nie doprowadzi do szybkiego zatarcia. Musi jeszcze upłynąć okres zakazu.
W czym może pomóc Ci adwokat?
Dobry adwokat jest w stanie pomóc Ci w załatwieniu różnych problemów związanych z zatarciem skazania. Są to na przykład:
- korespondencja z sądem i Krajowym Rejestrem Karnym;
- walka i ubieganie się o wcześniejsze zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności;
- pomoc w skorzystaniu z instytucji prawnych, które skutkują szybszym wykonaniem kar lub środków.
Nawet sprawy pozornie bez wyjścia mogą posiadać potencjał do ich realnego rozwiązania. Konieczna jest tutaj jednak profesjonalna i wnikliwa analiza prawna, którą może zapewnić tylko dobry adwokat.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
Zdjęcie wykorzystane w artykule: Obraz autorstwa Ichigo121212 na stronie pixabay.com
