Zarząd majątkiem dziecka

Zarząd majątkiem dziecka

 

Zarząd majątkiem dziecka – co to takiego? Polskie prawo, a zwłaszcza Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.), dość szczegółowo reguluje relacje rodziców z dziećmi. O ile jednak władza rodzicielska czy kwestia alimentów pojawiają się w przestrzeni publicznej stosunkowo często, dość rzadko mówi się o sprawach majątkowych, w tym zwłaszcza dotyczących małoletnich. Z tego właśnie powodu w dzisiejszym artykule przedstawię, jak wygląda zarząd majątkiem dziecka przez jego rodziców. Omówię jego zasady oraz sytuacje, gdy zarząd taki zostaje wyłączony. Wskażę także, jak wygląda kwestia jego rozliczenia.

 

Zarząd majątkiem dziecka – definicja

 

Zarząd majątkiem dziecka nie posiada ustawowej definicji. By ustalić, na czym zarząd taki polega, możemy jednak sięgnąć do definicji zarządu majątkiem wspólnym małżonków znajdującej się w art. 36 § 2 k.r.o. Zgodnie z treścią tego przepisu prawa wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Sytuacja majątkowa dziecka różni się oczywiście od małżonków i ich majątku wspólnego. Inne są bowiem zasady odpowiedzialności oraz regulacje dotyczące ważności czynności prawnych. Doktryna prawnicza wskazuje również, że z uwagi na te różnice i potrzebę zwiększonej ochrony dzieci, wprowadzanie sztywnej definicji jest niezasadne oraz niecelowe. Przyjmuje się zatem, że przez zarząd majątkiem dziecka należy rozumieć wszystkie czynności (faktyczne jak i prawne), które dotyczą składników wchodzących do tego majątku.

 

Jakie czynności obejmuje zarząd?

 

Powszechnie w ramach czynności wchodzących w skład zarządu wchodzą trzy grupy – czynności prawne, faktyczne oraz procesowe.

Czynności prawne to zachowania, za pomocą których kształtuje się sytuację prawną danego podmiotu, w tym także małoletniego dziecka pod pieczą którą pozostaje. Czynnością prawną jest np. zawarcie umowy, złożenie oświadczenia woli lub wyrażenie zgody na wystąpienie określonych skutków prawnych. W przypadku majątku dziecka czynnością prawną będzie zakup komputera z pieniędzy dziecka albo wydzierżawienie należącej do niego ziemi.

Czynności faktyczne także związane są z majątkiem, ale nie wywołują konkretnych skutków prawnych. Za taką czynność uznane zostanie np. ogrodzenie należącej do dziecka nieruchomości albo zadecydowanie o wykonaniu w niej remontu.

Działania w ramach postępowań sądowych i administracyjnych najczęściej dotyczą dochodzenia roszczeń albo obrony przed takimi roszczeniami w imieniu dziecka. Przykładowo związane są z niewykonaniem zawartej umowy albo wyrządzeniem dziecku
szkody.

 

Należyta staranność rodziców

 

Zgodnie z art. 101 § 1 k.r.o. rodzice małoletniego w ramach zarządu muszą kierować się przede wszystkim należytą starannością przy prowadzeniu spraw dziecka. Posiłkując się regulacjami cywilnymi możemy powiedzieć, że należyta staranność każdego rodzica to obowiązek prawidłowego dbania o interesy dziecka, przy uwzględnieniu specyficznych relacji rodzinnych i kontekstu danej sytuacji.

Z jednej strony należyta staranność ma charakter obiektywny, co oznacza, że zachowanie rodziców możemy oceniać z perspektywy przeciętnej osoby znajdującej się na ich miejscu. Z drugiej natomiast, ocena musi uwzględniać wspomniane już okoliczności indywidualne, dotyczące np. trudnych relacji rodzinnych. Pierwszeństwo mają kryteria obiektywne.

Przede wszystkim jednak musimy pamiętać, że najważniejszym kryterium oceny zachowania rodziców zawsze jest dobro samego dziecka – małoletniego. 

 

Wyłączenie zarządu

 

Prawo przewiduje sytuacje, w których rodzice nie mogą zarządzać majątkiem dziecka.

Przede wszystkim, zgodnie z art. 101 § 2 k.r.o. zarząd nie obejmuje zarobku samego dziecka oraz przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Jeśli więc dziecko otrzymało jakieś wynagrodzenie, ma prawo swobodnie nim dysponować. To samo dotyczy rzeczy, które zostały mu oddane (np. zabawki albo sprzęt elektroniczny). Przepisy przewidują jednak, że dotyczy to dzieci z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, czyli takich, które ukończyły 13 lat.

W myśl art. 102 k.r.o. darczyńca albo spadkodawca także mogą ograniczyć zarząd rodziców. Dotyczy to przedmiotów przekazanych przez te osoby, jeśli wprost takie zastrzeżenie wyrażą.

O wyłączeniu zarządu majątkiem dziecka może zadecydować sąd rodzinny wydając stosowne orzeczenie.

 

Przekroczenie zwykłego zarządu majątkiem dziecka

 

W myśl art. 101 § 3 k.r.o. rodzice nie mogą przekraczać zakresu zwykłego zarządu bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Zakaz ten dotyczy także wyrażania zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Tak skonstruowany przepis ma być zabezpieczeniem przed sytuacjami, w którym dziecko będzie pokrzywdzone postępowaniem swoich rodziców.

Dobrym przykładem (kiedy konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego) jest doznanie przez małoletniego szkody osobowej (np. na skutek kolizji drogowej) i doznanie uszczerbku na zdrowiu. Przed zawarciem ewentualnej ugody odszkodowawczej ze sprawcą szkody sąd opiekuńczy musi najpierw wyrazić w odrębnym postępowaniu sądowym zgodę na jej podpisanie przez rodziców małoletniego. 

Czynności przekraczające zwykły zarząd wykraczają poza codzienne i standardowe utrzymywanie oraz korzystanie z przedmiotów wchodzących w skład majątku dziecka. Innymi słowy są to czynności, które nawet potencjalnie mogą naruszać dobra majątkowe dziecka.

Wśród przykładów czynności przekraczających zwykły zarząd wymienia się:

1. sprzedaż nieruchomości;
2. kupno, sprzedaż lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa;
3. zaciąganie pożyczek i zobowiązań wekslowych;
4. udzielanie poręczeń za cudzy dług;
5. zawieranie umów najmu i dzierżawy trwających po uzyskaniu przez dziecko pełnoletności;
6. dokonywanie darowizn;
7. zrzeczenie się lub odrzucenie spadku.

Naruszenie przez rodziców powyższych zasad może skutkować nieważnością czynności prawnej oraz odpowiedzialnością odszkodowawczą rodziców względem dziecka.

 

Przeznaczenie dochodu dziecka

 

Rodzice w ramach swojego zarządu nie mogą dowolnie decydować o przeznaczeniu dochodu z majątku dziecka. Jeśli taki majątek generuje czysty dochód (czyli całkowity dochód minus koszty jego uzyskania), stosujemy wówczas następujące zasady:

• w pierwszej kolejności dochód przeznaczamy na utrzymanie i wychowanie dziecka;
• następnie przeznaczamy go na potrzeby rodzeństwa (naturalnego i przyrodniego) wspólnie wychowującego się z dzieckiem;
• jeśli coś zostanie – dochód należy przeznaczyć na inne uzasadnione potrzeby rodziny (np. remont mieszkania).

Powyższe zasady wynikają z przyjęcia założenia, że rodzina powinna być względem siebie solidarna, a poziom życia wspólnie wychowującego się rodzeństwa nie powinien być zróżnicowany.

 

Inwentarz majątku dziecka

 

Sąd opiekuńczy w określonych sytuacjach ma możliwość ingerencji w zarząd majątkiem dziecka. Przykładem takiego uprawnienia jest art. 104 k.r.o., zgodnie z którym sąd może nakazać rodzicom, żeby:

1. sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi;
2. zawiadamiali sąd o ważniejszych zmianach w stanie majątku dziecka.

Powyższe zasady dotyczą przede wszystkim nabycia lub zbycia przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości, ale przepisy nie wprowadzają tutaj twardego ograniczenia.

Sąd może także ustalić maksymalną wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których rodzice lub dziecko mogą dokonywać w danym roku bez zezwolenia sądu.

 

Zakończenie zarządu

 

Zakończenie zarządu majątkiem dziecka (fachowo nazywane ustaniem) zobowiązuje rodziców do oddania dziecku lub jego przedstawicielowi całego majątku.

Dodatkowo, dziecko lub jego przedstawiciel w ciągu roku od zakończenia zarządu mogą domagać się od rodziców przedstawienia rachunku z zarządu, czyli jego rozliczenia. Nie dotyczy to jednak dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.

 

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie. 

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.