Zaprzeczenie macierzyństwa

Zaprzeczenie macierzyństwa

 

Zaprzeczenie macierzyństwa to jedna z instytucji prawa rodzinnego, które budzą skrajne emocje. Jej celem jest doprowadzenie do usunięcia z aktu urodzenia kobiety, która nie jest biologiczną matką określonego dziecka. Skutki takiego rozstrzygnięcia są poważne i dotyczą kwestii dziedziczenia, alimentów, władzy rodzicielskiej czy – co nie zawsze jest intuicyjne – ojcostwa. W dzisiejszym artykule przedstawię, jak zaprzeczenie macierzyństwa zostało uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej: k.r.o.). W polskim systemie prawnym relacja między matką a dzieckiem wydaje się oczywista – matką jest kobieta, która urodziła dziecko. Jednak prawo przewiduje sytuacje wyjątkowe, w których możliwe jest właśnie zaprzeczenie macierzyństwa, czyli sądowe zakwestionowanie tej naturalnie powstającej więzi pomiędzy matką a dzieckiem. Instytucja ta chroni zarówno interesy dziecka, jak i prawdziwych rodziców biologicznych, gdy doszło do błędów w procedurach medycznych lub administracyjnych.

 

Zaprzeczenie macierzyństwa – przesłanki

 

Przepisy k.r.o. przewidują, że przesłanką zaprzeczenia macierzyństwa jest wpisanie w akcie urodzenia dziecka jako matki kobiety, która go nie urodziła. Zachodzi zatem sprzeczność pomiędzy stanem faktycznym (tożsamość matki) a stanem prawnym (wpis w akcie urodzenia). Nie chodzi tutaj o sytuację, w której w akcie urodzenia wpisane są błędne dane matki, ale o rzeczywistą pomyłkę co do jej osoby. Przykładowo, zaprzeczenie macierzyństwa będzie możliwe wtedy, gdy:

• zgłoszono urodzenie dziecka sprzecznie z Prawem o aktach stanu cywilnego;
• sfałszowano kartę urodzenia lub zagraniczny akt urodzenia dziecka;
• osierocone dzieci zgłaszane są jako własne.

 

Jak łatwo zauważyć, przesłanka powództwa jest na tyle wąska, że nie będzie często występowała w praktyce. To się jednak może zmieniać, ponieważ globalizacja i większa łatwość w przepływie osób temu sprzyjają. Związki osób różnych narodowości oraz transgraniczne przeprowadzki sprawiają, że łatwiej będzie w tym względzie o pomyłkę.

 

Legitymacja czynna

 

Legitymacja czynna to inaczej prawo do wystąpienia z powództwem lub wnioskiem do sądu. W przypadku zaprzeczenia macierzyństwa legitymacja czynna oznacza możliwość wniesienia do sądu odpowiedniego pozwu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawo to posiada:

• dziecko;
• matka dziecka;
• kobieta wpisana w akcie urodzenia jako matka dziecka;
• mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka.

 

Prawo do wytoczenia powództwa przysługuje zatem tylko tym osobom, które są bezpośrednio zainteresowane wynikiem sprawy. Nie muszą one przy tym wykazywać żadnego interesu prawnego lub faktycznego w takim powództwie.

 

Legitymacja bierna

 

Nieco bardziej problematyczna jest legitymacja bierna w procesie o zaprzeczenie macierzyństwa. Określa ona kto może być w takiej sprawie pozwany i zależy od osoby, która pozew składa.

Jeśli pozew składa dziecko, legitymację bierną posiada kobieta wpisana jako matka w akcie urodzenia, a jeśli nie żyje – kurator ustanowiony przez sąd. Matka musi pozwać zarówno kobietę wpisaną w akcie urodzenia, jak i dziecko. Jeśli kobieta nie żyje, legitymację bierną posiada wyłącznie dziecko. Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo wyłącznie przeciwko dziecku. Podobnie jak w przypadku matki, mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia, pozywa tę kobietę i dziecko. Jeśli kobieta nie żyje, pozywa tylko dziecko.

Prawidłowe ustalenie kręgu osób legitymowanych biernie do udziału w sprawie ma kluczowe znaczenie dla jej powodzenia. Braki w tym zakresie mogą uniemożliwić uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia lub znacznie je wydłużyć.

 

Termin na zaprzeczenie macierzyństwa

 

Zaprzeczenie macierzyństwa wywołuje opisane dalej skutki prawne. Zdaniem ustawodawcy chroniącego pewność obrotu prawnego należało zatem ograniczyć możliwość zaprzeczenia w czasie. Z tego powodu do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadzono termin wytoczenia powództwa.

Matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka mogą wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka. Jest to regulacja jasna i nie budząca wielkich wątpliwości. Z urzędu bowiem wiadomo, kiedy sporządzono taki akt.

Więcej problemów budzi sytuacja mężczyzny, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka. Może on wytoczyć powództwo w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie jest matką dziecka. Termin ten nie może być jednak późniejszy niż dzień osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. To mężczyzna musi udowodnić, że termin ten zachował – sąd nie będzie tego robił za niego.

Dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka. Jeżeli taką wiadomość dziecko powzięło przed osiągnięciem pełnoletności, termin biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.

 

Zaprzeczenie po śmierci dziecka

 

Osobą najbardziej zainteresowaną zaprzeczeniem macierzyństwa jest dziecko. Potwierdza to regulacja wskazana w art. 61[15] k.r.o., zgodnie z którą po śmierci dziecka nie można wszcząć takiego postępowania. Jeśli jednak dziecko zmarło w jego trakcie, sąd powinien dokończyć proces i wydać merytoryczny wyrok. Jeśli powództwo wytoczyło samo dziecko, zaprzeczenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.

 

Zaprzeczenie macierzyństwa przez prokuratora

 

Kwestia prawidłowego ustalenia macierzyństwa jest na tyle istotna, że ustawodawca umożliwił prokuratorowi występowanie w tego rodzaju sprawach. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prokurator może wnieść pozew o zaprzeczenie macierzyństwa, jeśli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Kodeks wprowadza także dwie dodatkowe zasady w tym względzie:

• prokurator może wytoczyć powództwo do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność, jeśli zmarło przed jej osiągnięciem;
• prokurator nie może wytoczyć powództwa, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności.

 

Skutki prawne zaprzeczenia macierzyństwa

 

Wyrok uwzględniający powództwo jest skuteczny wobec wszystkich podmiotów, nie można więc w innym postępowaniu go podważać. Ma charakter konstytutywny, czyli kształtuje pewien stosunek prawny opisany w pozwie.

Wśród skutków prawnych wyroku można wskazać:

• zerwanie więzów pomiędzy dzieckiem i dotychczasową matką;
• wyłączenie dziedziczenia pomiędzy dotychczasową matką i dzieckiem;
• wyeliminowanie ojcostwa związanego z zaprzeczonym macierzyństwem;
• wyeliminowanie ojcostwa wynikającego z uznania;
• wyeliminowanie ojcostwa ustalonego na podstawie domniemania z art. 62 k.r.o.;
• wygaśnięcie władzy rodzicielskiej osób, które nie są uznane za rodziców;
• wygaśnięcie obowiązków alimentacyjnych;
• utrata przez dziecko nazwiska matki lub ojca;
• możliwość ingerencji w akt urodzenia bez dodatkowego postępowania.

 

Zaprzeczenie macierzyństwa to instytucja o wyjątkowym charakterze, która ingeruje w ustalony porządek rodzinny. Z uwagi na delikatny charakter sprawy, ich rozpatrywanie wymaga szczególnej ostrożności i precyzji. Jak widać skutki zaprzeczenia macierzyństwa są bardzo poważne i mogą przemodelować całą sytuację prawną dziecka, formalnej i biologicznej matki oraz domniemanego ojca. Sprawy te może nie występują zbyt często, ale kiedy już mają miejsce, są skomplikowane i obciążające na poziomie emocjonalnym. Warto wtedy zwrócić się o pomoc do profesjonalnego adwokata, który zapewni w ich zakresie potrzebne wsparcie prawne.

 

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie. 

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.