Zadatek w umowie cywilnej
Polskie prawo cywilne zawiera wiele instytucji, których celem jest ochrona stron umowy. Niektóre z nich mają dodatkowo funkcję odszkodowawczą (kary umowne), inne mogą zmierzać do zakończenia współpracy (odstąpienie). Wśród najczęściej stosowanych zabezpieczeń znajduje się zadatek, często mylony z zaliczką. W dzisiejszym artykule przedstawię, jak stosować zadatek w umowie oraz jakie korzyści może on przynieść stronom umowy. Zadatek w umowie cywilnej pojawia się dość często w polskim porządku prawnym.
Czym jest zadatek w umowie
W potocznym rozumieniu tego pojęcia, zadatek traktowany jest jako suma pieniędzy dana przy zawarciu umowy. Bardzo przypomina więc zaliczkę i wprowadza zamęt w chwili próby ustalenia, o co tak naprawdę chodziło stronom.
Jeśli strony nie ustaliły inaczej (lub nie wynika to z określonego zwyczaju), zadatek dany przy zawarciu umowy to kwota, która wywołuje skutki prawne określone w art. 394 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Mówiąc prościej, przekazanie zadatku oznacza, że:
- w przypadku niewykonania umowy przez dającego zadatek, osoba przyjmująca może go zatrzymać;
- w przypadku niewykonania umowy przez otrzymującego zadatek, osoba dająca może żądać jego zwrotu w podwójnej wysokości.
Zadatek ma zatem zmobilizować każdą ze stron do tego, by wykonała zawartą przez siebie umowę. Pełni więc w pewnym sensie funkcję odszkodowawczą.
Przewidziane w art. 394 § 1 KC uprawnienie do odstąpienia od umowy nie przysługuje stronie, jeżeli do niewykonania umowy doszło z przyczyny, za którą wyłącznie ona odpowiada.
Zadatek w umowie a zaliczka
Zadatek, podobnie jak zaliczka, w przypadku wykonania umowy zaliczany jest na poczet świadczenia. Sprawia to, że obie instytucje są często mylone i nie zawsze możemy ustalić, którą z nich wybrały strony przy zawieraniu umowy. Zaliczka stanowi nieformalną „rezerwację” usługi lub towaru, która nie wywołuje skutków prawnych zadatku. Jeśli nie dojdzie do wykonania umowy, zaliczka jest po prostu zwracana w takiej wysokości, w jakiej została wpłacona. Nie umożliwia żądania podwójnego zwrotu i nie stanowi podstawy do odstąpienia od umowy.
Przekazanie zadatku
Przekazanie zadatku jest niezbędne, by wywołał on przewidziane skutki. Nie wystarczy tutaj sama deklaracja, że jedna strona przekazuje zadatek drugiej. Co do zasady zadatek powinien być przekazany drugiej stronie umowy, ale część doktryny prawniczej dopuszcza wpłacenie zadatku z jednoczesnym zastosowaniem konstrukcji przekazu uregulowanej w art. 921[1] k.c.
Zgodnie z treścią art. 394 k.c., zadatek powinien być przekazany przy zawarciu umowy. Budzi to czasami trudności, zwłaszcza wtedy, gdy zadatek przekazano przelewem na konto. Dlatego dopuszczalne jest wskazanie innego terminu wpłaty zadatku, o ile przewiduje to umowa.
Skutki prawne zadatku
Skutki prawne zadatku zależą od tego, czy wykonano umowę, a jeśli nie – kto za to odpowiada.
Jeśli strony spełniły swoje świadczenia, zgodnie z art. 394 § 2 k.c. zadatek zaliczamy na poczet świadczenia strony, która go dała.
Jeśli natomiast umowa nie została wykonana, podstawowym skutkiem zadatku jest możliwość odstąpienia od umowy bez zachowania jakiegokolwiek terminu wypowiedzenia. Dodatkowo dochodzi do rozliczenia zadatku zgodnie z zasadami, o których pisałem wyżej.
Zadatek w umowie – zwrot
W określonych sytuacjach zadatek należy zwrócić w wysokości, w jakiej został wpłacony. Ma to miejsce wtedy, gdy:
· strony rozwiązały umowę;
· sąd unieważnił umowę;
· żadna ze stron nie jest winna niewykonania umowy;
· obie strony są winne niewykonania umowy;
· wykonano umowę, ale nie można zaliczyć zadatku na poczet świadczenia jednej ze stron.
Przedawnienie roszczeń o zadatek
Choć istniał w tym zakresie spór w orzecznictwie, obecnie przyjmuje się, że roszczenia dotyczące zadatku przedawniają się według zasad ogólnych. Jeśli przepisy dla konkretnego rodzaju umów przewidują krótsze terminy przedawnienia, należy stosować przepisy szczególne.
Sprawy związane z roszczeniami dotyczącymi zadatku nie należą do prostych. Często wiążą się z wykładnią zapisów umownych oraz przygotowaniem kompleksowej strategii działania. Dlatego warto w sytuacji sporu o zadatek skorzystać z pomocy profesjonalnego prawnika.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
