Ugoda sądowa w postępowaniu cywilnym
Większość spraw sądowych obraca się wokół pojęcia sporu. W postępowaniach karnych oskarżyciel i pokrzywdzony są w pewnym sensie sporze z oskarżonym. W sprawach administracyjnych z organami publicznymi spierają się osoby fizyczne i prawne. Nie inaczej jest w przypadku wszelkich postępowań i spraw cywilnych. Choć prawo przewiduje wiele trybów postępowania, w których nikogo nie pozywamy ani przeciwko niemu nie występujemy, wiele spraw cywilnych to niewątpliwie różnego rodzaju spory. Warto w związku z tym pamiętać, że spory sądowe można rozwiązywać na różne sposoby. Najbardziej oczywistym jest orzeczenie sądu (wyrok lub postanowienie), kończące postępowanie w danej sprawie sądowej. Dziś jednak przedstawię Państwu, jak zakończyć spór cywilny (postępowanie sądowe) może właśnie ugoda sądowa w postępowaniu cywilnym.
Podmioty ugody w postępowaniu cywilnym
Ugodę sądową mogą zawrzeć wyłącznie strony postępowania, czyli podmioty, które uczestniczą w sporze cywilnym. Nie ma przy tym znaczenia, czy mówimy tutaj o cywilnym postępowaniu procesowym, czy tzw. nieprocesie (postępowaniu nieprocesowym). W związku z powyższym ugodę może zawrzeć powód, pozwany, wnioskodawca oraz uczestnik postępowania. Ugoda sądowa nie może być natomiast zawarta przez interwenienta, czyli podmiot wstępujący niejako dodatkowo do sprawy sądowej. Interwenient nie może rozporządzać roszczeniem, o które toczy się spór, w związku z czym nie może go uznać lub ograniczyć.
Przedmiot ugody w postępowaniu cywilnym
Zgodnie z art. 10 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.), zawarcie ugody możliwe jest w sprawach cywilnych, których charakter na to zezwala. Chodzi zatem po pierwsze o sprawy, dla których w ogóle możliwa jest droga sądowa, a po drugie – których przedmiot umożliwia swobodne dysponowanie przez strony. Przykładowo, to od wyłączne woli powoda zależy, czy pozwie dłużnika o zapłatę. Dzięki temu ugodę można zawrzeć w sprawach o zapłatę, zniesienie współwłasności nieruchomości czy ustalenie kontaktów z dzieckiem. Sąd czuwa nad tym, aby ugoda sądowa nie prowadziła do „obejścia” prawa, aby była zgodna z obowiązującymi przepisami prawa materialnego jak i postępowania.
Z drugiej strony ugoda sądowa jest niedopuszczalna w dwóch przypadkach:
· gdy jest to wprost zabronione przez przepisy – np. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477[12] k.p.c.);
· gdy sąd ma za zadanie jedynie stwierdzić zaistniały stan prawny i strony nie mogą swobodnie nim dysponować – np. sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, zasiedzenie czy ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa.
Ugoda sądowa (co do zasady) polega na tym, że każda ze stron czyni jakieś ustępstwa, ponieważ nie jest pewna wyniku sprawy sądowej. Co ciekawe, przedmiot ugody może wykraczać poza zakres postępowania sądowego. Jeśli więc na przykład wierzyciel pozywa dłużnika o trzy faktury, a dług obejmuje ich pięć, strony mogą uregulować spłatę wszystkich zobowiązań między stronami w ramach ugody sądowej.
Ugoda sądowa w postępowaniu cywilnym jako czynność procesowa
Doktryna prawnicza wskazuje, że ugoda sądowa ma dwojaki charakter. Z jednej strony jest to czynność procesowa, ponieważ strony postępowania zawierają ją w ramach toczącego się procesu i kończą w ten sposób spór. Z drugiej strony natomiast ugodę sądową możemy rozpatrywać w kategoriach materialnoprawnych, ponieważ jej treść wpływa na łączący strony stosunek cywilny.
Zawarcie ugody polega albo na wpisaniu jej treści do protokołu rozprawy, albo na spisaniu odrębnego dokumentu, który stanowi załącznik do tego protokołu. Ugoda powinna być podpisana przez wszystkie strony, które się na nią zgodziły.
Sąd przed zawarciem ugody może zbadać, czy jest ona zgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Jeśli stwierdzi inaczej albo uzna, że ugoda zmierza do obejścia prawa, może podjąć decyzję o stwierdzeniu jej niedopuszczalności.
Ugoda sądowa a koszty procesu
Zgodnie z art. 104 k.p.c., koszty procesu, w którym zawarto ugodę, znosi się wzajemnie, jeżeli strony nie postanowiły inaczej. Oznacza to, że strony mogą dowolnie ustalić zasady ponoszenia kosztów sądowych w ugodzie. Nie ma przy tym znaczenia, czy strony będą chciały obciążyć kosztami jedną z nich w całości, rozłożą je po połowie czy w jeszcze innym sposób do tego podejdą. Dopiero w sytuacji, gdy celowo lub przez omyłkę w ugodzie nie znajdzie się postanowienie dotyczące kosztów, sąd sam rozłoży je po połowie.
Co także istotne ugoda sądowa ma duże znaczenia dla obu stron procesu w zakresie np. opłaty sądowej. Przy zawarciu bowiem ugody sądowej sąd co do zasady zwracam stronie powodowej połowę oplaty sądowej dotychczas uiszczonej pomniejszoną o opłatę minimalną (obecnie jest to 30 złotych). Tym samym jest to niewątpliwie istotny argument finansowy dla obu stron procesu sądowego przy ewentualnych negocjacjach ugodowych.
Ugoda sądowa – skutki
Z uwagi na to, że ugoda sądowa ma podwójny charakter, takie same wywołuje też skutki. Po pierwsze, zawarcie ugody kształtuje stosunek cywilnoprawny stron. Oznacza to, że zastępuje ona wyrok i można na jej podstawie dochodzić roszczeń. Ugoda sądowa w postępowaniu cywilnym może także ograniczyć lub zniweczyć istniejące wcześniej roszczenia albo stworzyć całkowicie nowe. Wszystko jest tutaj dozwolone, dopóki pozwala na to prawo i charakter sprawy.
Drugim skutkiem zawarcia ugody jest umorzenie postępowania sądowego zgodnie z art. 355 § 1 k.p.c. Sąd umarza postępowanie postanowieniem, w związku z czym musi się ono uprawomocnić. Do tego czasu każda ze stron może wycofać się z ugody podnosząc np. wady swojego oświadczenia woli.
Egzekucja ugody sądowej
Skoro ugoda zastępuje na gruncie materialnoprawnym orzeczenie sądowe, można na jej podstawie prowadzić egzekucję. Art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. wprost wskazuje, że ugoda zawarta przed sądem jest tytułem egzekucyjnym. Żeby móc na jej podstawie wszcząć postępowanie egzekucyjne, konieczne jest uzyskanie stosownej klauzuli wykonalności.
Zadania sądu rozpoznającego sprawę
Zgodnie z art. 223 § 1 k.p.c. przewodniczący składu orzekającego powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Podobną regulację znaleźć można w art. 10 k.p.c., według którego w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji.
Z powyższych regulacji wynika, że sąd orzekający w sprawie ma obowiązek nakłaniania stron do ugody. Oczywiście czasami z uwagi na drastyczne okoliczności sprawy ugoda będzie bezcelowa. Częściej jednak można będzie znaleźć przestrzeń do negocjacji i próby pogodzenia zwaśnionych stron.
Ugoda zawarta przed mediatorem
Podtypem ugody sądowej jest ugoda zawarta przed mediatorem w trakcie trwania postępowania sądowego. Taką ugodę także zamieszcza się w protokole albo dołącza do protokołu rozprawy. Po jej zatwierdzeniu przez sąd staje się ona pełnoprawną ugodą i można ją egzekwować na drodze postępowania komorniczego. Postępowanie przed mediatorem jest atrakcyjne zwłaszcza wtedy, gdy strony mają wiele spornych kwestii do rozstrzygnięcia.
Czy warto zawierać ugodę?
Chyba raczej nikogo nie trzeba przekonywać, że postępowania sądowe są długie i pracochłonne, a ich wynik jest często trudny do przewidzenia. W tych okolicznościach należy poważnie rozważyć możliwość zawarcia ugody sądowej. Dzięki porozumieniu strony dokładnie wiedzą, jak zakończą swój spór. Oszczędzają nie tylko lata procesu, ale także duże koszty związane np. z opiniami biegłych. W pewnych sytuacjach procesowych ugoda może pozostawiać pewien niedosyt, jednakże często takie rozwiązanie jest pewniejsze niż wyrok sądu.
Oczywiście ugody mogą być dobre lub złe. Decydując się na polubowne zakończenie sprawy należy wynegocjować taką treść ugody, która odpowiednio zabezpieczy nasze interesy. Pomóc w tym może wsparcie doświadczonego adwokata zajmującego się sprawami cywilnymi.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
