Separacja

Separacja

 

Wiele małżeństw prędzej czy później przechodzi przez kryzys, który może zmierzać do rozwodu. Niektóre ze związków można jednak uratować. To właśnie dlatego sądy bardzo wnikliwie badają, czy doszło do trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. W wielu sprawach starają się także pogodzić małżonków lub nakłonić ich do wzięcia udziału w mediacji. Innym wyjściem, które nie kończy ostatecznie związku małżeńskiego, jest separacja. Dzięki niej mąż i żona mogą nabrać dystansu i przeanalizować, czy małżeństwo jest jeszcze do uratowania. Separacja jest często takim okresem próbnym dla ponownego wstąpienia małżonków do ich związku. 

 

Separacja sądowa i faktyczna

 

Zanim przejdziemy do szczegółów omawianej instytucji separacji, musimy rozróżnić jej dwa zasadnicze rodzaje. Separacja sądowa powstaje na mocy orzeczenia sądu i wiążą się z nią określone skutki, o których mowa dalej. Separacja faktyczna natomiast to pewien stan, zjawisko faktyczne, które nie zostało potwierdzone przez żaden organ. Można powiedzieć, że separacja faktyczna następuje wtedy, gdy jeden z małżonków lub oboje unikają utrzymywania więzi, na których opiera się małżeństwo. Separacja faktyczna to nic innego jak poluzowanie wszelkie więzi (uczuciowych, gospodarczych i fizycznych) pomiędzy małżonkami o charakterze zupełnym, jednakże bez waloru trwałości jak ma to miejsce w przypadku rozwodu. 

 

Przesłanki orzekania separacji

 

O tym, kiedy można orzec separację, decyduje art. 61[1] Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej także: k.r.o.). Zgodnie z jego § 1 sąd może orzec separację, jeśli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. W przeciwieństwie jednak do rozwodu, nie musi być to rozkład trwały. Z samego swojego założenia separacja jest zjawiskiem czasowym, które może ustąpić i małżeństwo wówczas odżywa. Jeśli separacja trwa przez dłuższy czas, powinna doprowadzić po prostu do rozwodu małżonków. 

Rozkład pożycia małżeńskiego musi być zupełny i dotyczyć wszystkich sfer wspólnego funkcjonowania. Chodzi więc zarówno o płaszczyznę emocjonalną i duchową, jak i finansową, gospodarczą oraz fizyczną. Dopuszczalne jest jednak orzekanie separacji nawet wtedy, gdy niektóre z więzi (np. wspólne mieszkanie) wciąż istnieją.

W powyższej sytuacji separacja orzekana jest na wniosek jednego z małżonków. Dodatkowo art. 61[1] § 3 k.r.o. daje sądowi możliwość orzeczenia separacji na podstawie zgodnego żądania małżonków, jeśli nie mają oni wspólnych małoletnich dzieci. Wciąż jednak należy udowodnić, że nastąpił zupełny rozkład pożycia (a przynajmniej jego istotnej części).

 

Kiedy separacja nie może zostać orzeczona?

 

Pomijając fakt, że separacja jest instytucją fakultatywną, w art. 61[1] § 2 k.r.o. wskazano twardy zakaz jej stosowania. Zgodnie z nim nie można orzec separacji mimo zupełnego rozkładu pożycia małżonków, jeśli:

1. na skutek takiego orzeczenia miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci;
2. z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Każda z powyższych przesłanek musi być oceniana indywidualnie dla każdego przypadku. Zagrożenie dla dobra dziecka może przejawiać się np. destabilizacją jego sytuacji życiowej, narażeniem na duży i długotrwały stres albo negatywnym wpływem na proces wychowania i nauki. Separacja sprzeczna z zasadami współżycia społecznego natomiast to taka, która jest orzekana, gdy jeden z małżonków jest schorowany lub stary i potrzebuje pomocy drugiego w normalnym funkcjonowaniu.

 

Separacja a rozwód

 

Podstawową różnicą pomiędzy separacją i rozwodem jest oczywiście to, że w przypadku tego drugiego małżeństwo kończy się definitywnie. Separacja w wielu sytuacjach wywołuje jednak podobne skutki co zakończenia związku małżeńskiego. Dzieje się tak na przykład w części spraw spadkowych.

Art. 61[2] k.r.o. zawiera dodatkowe wytyczne dla sądu odnośnie relacji pomiędzy tymi dwiema instytucjami. Jeśli jeden z małżonków żąda separacji, a drugi rozwodu, sąd orzeka rozwód, gdy spełnione są jego przesłanki. Jeżeli natomiast przesłanki spełnione nie są, sąd orzeka wtedy separację.

 

O czym orzeka sąd?

 

Do spraw o separację sąd ma obowiązek stosować odpowiednio art. 57 i 58 k.r.o.

Oznacza to, że sąd musi ustalić, kto ponosi winę za zupełny rozkład pożycia skutkujący orzeczeniem separacji. Sąd nie będzie musiał tego robić, jeśli:

1. separację orzeka na zgodny wniosek stron;
2. separację orzeka na wniosek jednego z małżonków, a następnie w toku sprawy oboje małżonkowie wnieśli, by nie orzekać o winie.

Odwołanie do art. 58 k.r.o. natomiast oznacza, że sąd będzie musiał orzec:

1. obligatoryjnie z urzędu o winie (chyba że zajdzie wypadek opisany wyżej),
2. kontaktach z dzieckiem,
3. władzy rodzicielskiej,
4. wysokości ponoszonych kosztów utrzymania i wychowania
5. oraz o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania;
6. na wniosek jednego z małżonków o eksmisji drugiego i podziale majątku wspólnego, jeśli nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu;
7. ponadto na zgodny wniosek obu małżonków o podziale wspólnego mieszkania lub przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków.

 

Skutki separacji

 

Separacja wywołuje określone skutki z chwilą jej orzeczenia, czyli uprawomocnienia się stosownego orzeczenia. Orzeczenie separacji wywołuje między innymi następujące skutki:

• między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, jeśli wcześniej mieli wspólność;
• do dziecka urodzonego po upływie 300 dni od separacji nie ma zastosowanie domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki;
• każdy z małżonków może dochodzić od drugiego alimentów;
• ustaje obowiązek utrzymywania więzi i wspólnego pożycia;
• ustaje obowiązek zachowania wierności drugiemu małżonkowi;
• małżonkowie nie muszą już wspólnie rozstrzygać o istotnych sprawach rodziny;
• małżonkowie nie muszą już przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny;
• aktualizuje się konieczność poinformowania spółdzielni o tym, komu przypada spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego;
• małżonkowie przestają po sobie dziedziczyć z mocy ustawy;
• separację odnotowuje się na akcie małżeństwa.

 

Z drugiej strony, mimo orzeczenia separacji małżonków obowiązują wciąż pewne zasady. Po pierwsze, w trakcie separacji nie można zawrzeć nowego związku małżeńskiego. Po drugie natomiast, jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie dalej obowiązani są do wzajemnej pomocy (np. gdy jeden choruje). W ograniczonym zakresie istnieje między nimi obowiązek alimentacyjny. Do małżonków w separacji nie stosuje się art. 59 k.r.o. o zmianie nazwiska po rozwodzie.

 

Kiedy separacja jest znoszona?

 

Jedyną kodeksową przesłanką zniesienia separacji – czyli jej uchylenia – jest zgodny wniosek małżonków w tym zakresie. W takiej sytuacji sąd musi uchylić separację, niezależnie od tego, ile ona trwa. Dzięki takiemu uregulowaniu ustawodawca chce ułatwiać małżonkom wychodzenie z separacji i powrót do normalnego małżeństwa. Z drugiej jednak strony treść art. 61[6] k.r.o. wskazuje, że separacja trwa nadal, jeśli jej zniesienia żąda tylko jeden z małżonków.

Separacja to interesująca instytucja, która w niektórych przypadkach może doprowadzić do uratowania małżeństwa. Separacji nie orzeka się jednak tylko z tego powodu. Z uwagi na swoje skutki (głównie o charakterze majątkowym) może być szybszą alternatywną dla żmudnego procesu rozwodowego. Przygotowanie i poprowadzenia sprawy o separację nie jest proste, dlatego warto w tym zakresie skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.

 

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie. 

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.