Opieka nad małoletnim

Opieka nad małoletnim

 

Opieka nad małoletnim to instytucja przewidziana przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.). Jej główne założenie jest proste – skoro w określonych sytuacjach rodzice nie mogą sprawować władzy rodzicielskiej, należy zapewnić dziecku osobę dorosłą, która będzie się nim zajmowała i pełnił rolę tzw. wiodącego opiekuna i rodzica. Opieka posiada kompleksową i rozbudowaną regulację prawną, której omówienie przekracza ramy jednego artykułu. Dziś skupię się zatem na ustanowieniu opieki. W praktyce zawodowej opieka nad małoletnim zawsze budzi wiele emocji ze względu na szczególny obszar życia którego dotyka. 

 

Przesłanki ustanowienia opieki nad małoletnim

 

Zgodnie z art. 94 § 3 k.r.o. jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę. Władza nie będzie natomiast przysługiwała rodzicowi, gdy:

• nie żyje;

• jest uznany za zmarłego;

• nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (bez znaczenia, czy na skutek wieku, czy ubezwłasnowolnienia);

• został pozbawiony władzy rodzicielskiej;

• jego władza rodzicielska została zawieszona;

• sąd nie przyznał ojcu dziecka w wyroku ustalającym ojcostwo władzy rodzicielskiej;

• pozbawiono go praw rodzicielskich i opiekuńczych.

Z powyższej regulacji wynika, że opieka tylko wtedy będzie wchodziła w grę, gdy żaden z rodziców nie będzie miał władzy rodzicielskiej. Jeśli np. jeden rodzic zostanie jej pozbawiony, a drugi nie, opieki nie można ustanowić.

Opieka nad małoletnim powinna zostać ustanowiona niezwłocznie, gdy tylko sąd opiekuńczy dowie się o przesłankach jej orzeczenia. Jak wynika z art. 145 k.r.o. sąd musi mieć jednak podstawę prawną do takiego działania (nazwaną w przepisie „prawnym powodem”).

 

Wspólna opieka nad małoletnim 

 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami opiekunem małoletniego może być wyłącznie konkretna osoba. Jedyny wyjątek od tej zasady stanowi, że wspólną opiekę mogą sprawować małżonkowie. Oznacza to, że z grupy wspólnych opiekunów wyłączone są osoby żyjące w nieformalnych związkach, rozwodnicy oraz małżonkowie żyjący w separacji. Z obowiązującego orzecznictwa wynika, że sądy dążą do powierzania opieki małżonkom, ponieważ daje to lepsze rezultaty, niż opieka sprawowana tylko przez jedną osobę.

 

Kogo nie można ustanowić opiekunem dla małoletniego 

 

Przepisy przewidują kilka sytuacji, w których dana osoba nie może być opiekunem. Po pierwsze, zdyskwalifikowana jest osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych lub pozbawiona praw publicznych. Uzasadnienie takiego rozstrzygnięcia jest proste – opiekować się dzieckiem nie może osoba, która nie jest w stanie składać wiążących oświadczeń woli, albo popełniła tak poważne przestępstwo, że pozbawiono ją praw publicznych.

Po drugie, opiekunem małoletniego nie zostanie osoba, która:

• została pozbawiona władzy rodzicielskiej;

• została skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim;

• ma zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi;

• otrzymała nakaz powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;

• jest obłożona zakazem kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazem opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Wreszcie sąd może uznać, że w stosunku do danej osoby zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się ona należycie z obowiązków opiekuna. Jest to klauzula generalna, pod którą można podciągnąć bardzo różne sytuacje niemieszczące się w powyższych przesłankach.

 

Zarządzenia ochronne

 

Art. 147 k.r.o. przewiduje tzw. zarządzenia ochronne. W myśl tego przepisu jeżeli dobro pozostającego pod opieką tego wymaga, sąd opiekuńczy wydaje niezbędne zarządzenia dla ochrony jego osoby lub majątku aż do czasu objęcia opieki przez opiekuna. Takie postępowanie sądu ma zabezpieczyć interesy dziecka w okresie, gdy co prawda toczy się postępowanie, ale jeszcze nie ma opiekuna.

Przykłady takich zarządzeń to:

• ustanowienie kuratora dla zarządu majątkiem dziecka lub reprezentowania go w sądzie;

• zarządzenie spisu inwentarza majątku podopiecznego;

• uzależnienie czynności dotyczących rozporządzania majątkiem dziecka od zgodysądu;

• powiadomienie właściwych organów o aktualnej sytuacji dziecka.

 

Preferencje w opiece nad małoletnim

 

Sąd nie ma całkowitej dowolności, gdy wybiera osobę na stanowisko opiekuna. W art. 149 k.r.o. znajduje się kolejność, jaką powinien się kierować. Przede wszystkim sąd powinien wybrać na opiekuna osobę wskazaną przez ojca lub matkę, jeśli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej. Oczywiście sąd może to zrobić tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się temu dobro dziecka. Nie może być bowiem tak, że rodzic krzywdzący dziecko będzie mógł to robić dalej np. poprzez swojego znajomego.

Jeśli sąd nie wyznaczył osoby wskazanej przez rodzica, powinien wybrać krewnego lub osobę bliską dla dziecka albo jego rodziców. Nie ma przy tym znaczenia, jaki jest stopień pokrewieństwa lub relacja pomiędzy ww. osobami. Liczy się tylko to, czy dana osoba daje gwarancję, że będzie dobrze opiekowała się małoletnim. Jeśli powyższe działania nic nie dały, sąd powinien zwrócić się o wskazanie opiekuna do:

• właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej;

• organizacji społecznej, do której należy piecza nad małoletnimi;

• placówki opiekuńczo-wychowawczej albo innej podobnej placówki, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, jeśli małoletni w nich przebywa.

 

Gdy dziecko znajduje się w pieczy zastępczej, sąd na opiekunów powinien wybrać przede wszystkim:

• rodziców zastępczych;

• osoby prowadzące rodzinny dom dziecka;

• osoby prowadzące placówkę opiekuńczo-wychowawczą typu rodzinnego;

• osoby bliskie dziecka.

 

Obowiązek objęcia opieki

 

Osoba wyznaczona na opiekuna musi przyjąć na siebie tę funkcję. Jeśli tego nie zrobi, grozi jej odpowiedzialność odszkodowawcza oraz sankcje administracyjne (w tym grzywna). W praktyce jednak sądy starają się nie zmuszać nikogo do pełnienia tej funkcji. Osoba, która nie chce być opiekunem, raczej nie będzie się prawidłowo wywiązywała ze swoich obowiązków.

Zgodnie z art. 152 k.r.o. z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić z obowiązku wykonywania opieki. Te ważne powody powinny wystąpić po ustanowieniu opieki i mieć realny wpływ na możliwość jej wykonywania. Przykładami takich powodów są poważna choroba, wypadek czy inne podobne okoliczności.

 

Opieka nad małoletnim – forma i termin

 

Zgodnie z przepisami opiekun rozpoczyna swoją pracę z chwilą złożenia przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Powinno to nastąpić niezwłocznie po ustanowieniu. Dopiero wtedy może reprezentować małoletniego i podejmować w jego interesie czynności prawne. Z orzecznictwa wynika jednak, że ważne będą także czynności niecierpiące zwłoki, których opiekun nie mógł podjąć przed złożeniem przyrzeczenia.

Opieka nad małoletnim to skomplikowany temat zarówno na gruncie prawnym, jak i czysto ludzkim. Osoby, która chcą (lub wbrew swojej woli mogą) zostać opiekunami, powinny skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej. Dzięki temu będą wiedziały, czego się spodziewać i jak postępować w sądzie.

 

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie. 

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.