Oddalenie wniosku dowodowego w sprawie karnej
Kwintesencją każdego procesu karnego jest postępowanie dowodowe. Sąd „karny”, w przeciwieństwie do spraw cywilnych, powinien pełnić w nim aktywną rolę w ustalaniu rzeczywistego stanu faktycznego i dążyć do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, zgodnie z zasadą prawdy materialnej, wyrażoną art. 2 § 2 Kodeksu postępowania karnego.
Nie stoi to jednak na przeszkodzie temu, by strony, a zwłaszcza oskarżony i pokrzywdzony, same składały wnioski dowodowe. Inicjatywa w tym zakresie nie może być jednak całkowicie nieograniczona, ponieważ prowadziłoby to często do obstrukcji procesowej. Dlatego w art. 170 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) wprowadzono katalog okoliczności, które umożliwiają oddalenie wniosku dowodowego w sprawie karnej, czyli pozwalają trzymać dowody przeprowadzane w sprawie w pewnych ryzach.
Niedopuszczalność dowodu w sprawie karnej
Pierwsza i zarazem najpoważniejsza grupa okoliczności uzasadniających oddalenie wniosku dowodowego przez Sąd to niedopuszczalność samego dowodu jako takiego. Chodzi tutaj o sytuacje, w których prawo zakazuje wykorzystywania konkretnych dowodów w trakcie postępowania.
Bezwzględnym zakazem dowodowym objęte są:
· przesłuchanie obrońcy co do faktów, o których dowiedział się prowadząc sprawę;
· przesłuchanie duchownego co do treści spowiedzi;
· dowody uzyskane za pomocą przestępstwa;
· odczytanie zeznań osoby, która skorzystała z prawa do odmowy złożenia zeznań.
Względnym zakazem natomiast (czyli takim, który można uchylić) objęto:
· dowody dotyczące informacji zastrzeżonych, poufnych, tajnych i ściśle tajnych;
· dowody dotyczące tajemnicy zawodowej.
Okoliczność bez znaczenia lub udowodniona
Jeśli dana okoliczność nie ma znaczenia dla sprawy, sąd może wniosek dowodowy w tym zakresie oddalić. Przykładowo, okolicznością nieistotną będą relacje łączące oskarżonego z bratem w sprawie o pobicie, gdy brat nie ma żadnego związku z tym zdarzeniem. Nie zawsze jednak są to sytuacje tak oczywiste i w tym rola stron postępowania, aby sąd przekonać dlaczego dany dowód powinien być w konkretnej sprawie przeprowadzony.
Podobnie rzecz wygląda w przypadku okoliczności, które już zostały udowodnione (chodzi tutaj zarówno o potwierdzenie, jak i zaprzeczenie danej okoliczności). Decyzja sądu w tym zakresie nie jest ostateczna i w toku dalszego procesu zawrze może zostać zmieniona, a wniosek dopuszczony.
Oddalenie wniosku dowodowego nieprzydatnego dla sprawy
Nieco bardziej skomplikowana jest sytuacja, w której sąd oddala wniosek dowodowy, ponieważ jest on nieprzydatny dla stwierdzenia danej okoliczności. Sąd (a w postępowaniu przygotowawczym także inny organ np. prokurator) musi przeanalizować, jakie możliwości dowodowe daje konkretny dowód. Jest to więc decyzja podjęta de facto przed przeprowadzeniem samego dowodu.
Powyższe ma szczególne znaczenie wtedy, gdy oskarżony zamierza przeprowadzić dowód w celu wykazania swojego „alibi” w sprawie. Sąd bardzo ostrożnie powinien podchodzić do oddalenia takiego wniosku, ponieważ może narazić się na zarzut poważnego naruszenia przepisów postępowania (zob. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 3 kwietnia 2003 r. w sprawie III KKN 142/01).
Brak możliwości przeprowadzenia dowodu
Z nieco inną sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy dowodu z przyczyn obiektywnych nie można przeprowadzić. Klasycznym przykładem takiej sytuacji jest zniszczenie dokumentu albo śmierć świadka, który miał być przesłuchiwany.
Odnośnie świadków warto jednak zaznaczyć, że sam wyjazd za granicę nie uprawnia jeszcze sądu do oddalenia wniosku dowodowego. Sąd najpierw powinien podjąć próby ustalenia adresu świadka i następnie wezwania go na rozprawę. Tylko w ostateczności taki wniosek można następnie oddalić.
Co ważne istnieje grupa dowodów (jak np. billingi telefoniczne), które warto przeprowadzić w określonym czasie postępowania albowiem ich późniejsze dopuszczenie będzie bezprzedmiotowe (np. retencja danych telekomunikacyjnych) a więc niemożliwe do przeprowadzenia z przyczyn natury obiektywnej.
Oddalenie wniosku dowodowego w związku z przedłużaniem postępowania
Przedłużenie postępowania to okoliczność, która doczekała się chyba najbardziej obszernego orzecznictwa. Zgodnie z art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k. wniosek dowodowy można oddalić wtedy, gdy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania. To w głównej mierze przesłanka ocenna, ponieważ sąd musi w chwili złożenia wniosku z wyprzedzeniem ocenić, na ile prawdopodobne jest wydłużenie postępowania i czy dany wniosek dowodowy faktycznie zmierza jedynie do wydłużenia postępowania czy może przyczyni się do wyjaśnienia sprawy.
Oczywiste przedłużenie zachodzi wtedy, gdy sąd uzna, że dowód zmierza wyłącznie do przedłużenia postępowania oraz gdy przeprowadzenie zawnioskowanego dowodu będzie wiązało się z odroczeniem rozprawy. Jeśli jednak dowód będzie miał duże znaczenie dla sprawy, sąd może go mimo tych okoliczności dopuścić.
Przekroczenie terminu procesowego
Najnowszą przesłanką oddalenia wniosku dowodowego jest przekroczenie terminu na podjęcie takiej czynności, wyznaczonego przez sąd lub prowadzącego postępowanie. Jest to rodzaj prekluzji dowodowej wprowadzonej w postępowaniu karnym, co oceniane jest bardzo krytycznie. Termin na złożenie wniosków organ powinien ustalić w taki sposób, by strona dokładnie wiedziała, kiedy on upływa.
Wyłączenie podstaw oddalenia wniosku dowodowego w sprawie karnej
Przepisy przewidują kilka okoliczności, które uniemożliwiają sądowi oddalenie wniosku dowodowego, nawet jeśli spełnione zostały opisane wyżej warunki.
Przede wszystkim nie można oddalić wniosku dowodowego z uwagi na przedłużenie postępowania lub przekroczenie terminu procesowego, jeśli okoliczność dowodzona wnioskiem ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy:
· został popełniony czyn zabroniony;
· czyn stanowi przestępstwo i jakie;
· czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego (recydywa, obostrzenie odpowiedzialności);
· zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g Kodeksu karnego.
Dodatkowo nie można oddalić wniosku dowodowego tylko na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca chce udowodnić. Nie ma zatem przeszkód, by składać wnioski dowodowe zmierzające do podważenia dotychczas ustalonych okoliczności sprawy. Na tym polega ustawowe prawo do obrony oskarżonego lub prawo do reprezentowania swoich interesów przez pokrzywdzonego.
Forma oddalenia wniosku dowodowego – postanowienie sądu
Zgodnie z art. 170 § 3 k.p.k. oddalenie wniosku dowodowego musi nastąpić w formie postanowienia. Postanowienie takie musi zawierać uzasadnienie, przy czym samo powtórzenie treści przepisu nie jest uzasadnieniem.
Przepisy nie przewidują możliwości zaskarżenia postanowienia zażaleniem. Strona niezadowolona z wyroku może jednak powoływać się na naruszenie sądu w tym względzie i oprzeć na nim swoje zarzuty apelacyjne.
Oddalenie wniosku dowodowego z opinii biegłego
Choć może się to wydawać niejasne, omawiane wyżej reguły nie dotyczą dowodu z opinii biegłego. Orzecznictwo jest tutaj dość zgodne, że kwestią dowodu z opinii biegłego zajmuje się art. 193, art. 194 oraz art. 201 k.p.k. i takiego wniosku nie można oddalić na podstawie przesłanek wymienionych w art. 170 § 1 k.p.k.
Podsumowanie
Dowody są podstawą niemal każdego rodzaju postępowania karnego. Osoba zainteresowana wynikiem sprawy, a zwłaszcza oskarżony i pokrzywdzony, powinni składać wnioski dowodowe na potwierdzenie swoich tez. Sąd tylko w ograniczonym zakresie będzie wykazywał tutaj inicjatywę dowodową i warto zadbać o to, by niczego nie przegapił. Wnioski wymagają przy tym uzasadnienia, dlatego warto zwrócić się o pomoc do doświadczonego adwokata.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
Zdjęcie wykorzystane w artykule: Obraz autorstwa Racool_studia na stronie Freepik.com
