Odczytanie zeznań świadka

Odczytanie zeznań świadka

 

Istnieje wiele sposób na konsolidowanie materiału dowodowego i weryfikowanie prawdziwości składanych zeznań przez sąd. Jednym z nich jest odczytanie zeznań świadka, które umożliwia art. 391 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.). W dzisiejszym artykule przedstawię Państwu, jak w praktyce wygląda odczytywanie zeznań (w tym świadków) oraz jakimi regułami musi kierować się prowadzący postępowanie. Odczytanie zeznań świadka to jedna z wielu praktycznych instytucji postępowania karnego, umożliwiająca sądowi sprawniejsze prowadzenie sprawy sądowej. 

 

Na czym polega odczytanie zeznań świadka?

 

Jeśli świadek składał wcześniej zeznania przed policją, prokuraturą lub sądem, w sytuacji przewidzianej przez art. 391 k.p.k. można mu jego zeznania odczytać. Sędzia na głos odczytuje wtedy całość lub część protokołu przesłuchania i prosi, by świadek jakoś się do tego ustosunkował.

Świadek może w powyższej sytuacji powiedzieć, że podtrzymuje swoje wcześniejsze wyjaśnienia lub wycofać się z części z nich. Czasami zdarza się także, że osoba przesłuchiwana precyzuje wcześniejsze zeznania, uzupełnia je albo wyjaśnia istniejące wątpliwości. Stanowisko świadka, podobnie jak same zeznania, sąd zapisuje w protokole rozprawy.

Odczytanie zeznań może także mieć miejsce wtedy, gdy świadka w ogóle nie ma na sali rozpraw i nie może on być przesłuchany.

 

Odczytanie zeznań jako wyjątek od reguły

 

Jedną z podstawowych zasad postępowania karnego jest zasada bezpośredniości, zgodnie z którą dowody powinny być przeprowadzane przed sądem, który wydaje wyrok. Ma to gwarantować lepsze rozeznanie sędziego w realiach sprawy i brak wpływu z zewnątrz. Omawiany art. 391 k.p.k. uprawniający do odczytywania wcześniej złożonych zeznań jest wyjątkiem od tej zasady, a zatem należy interpretować go ściśle.

Z powyższego stwierdzenia można wywnioskować dwie reguły. Po pierwsze, sąd nie może wymyślać sobie dodatkowych przesłanek odczytywania zeznań. Musi opierać się wyłącznie na tym, co znajduje się w przepisie. Po drugie natomiast, nawet jeśli formalnie przesłanki z art. 391 k.p.k. są spełnione, sąd zawsze przed podjęciem decyzji powinien
zbadać, czy dowód:

• ma istotne znaczenie dla ustalenia winy;
• ma istotne znaczenie dla wymiaru kary;
• może być przeprowadzony bez większych przeszkód.

Jeśli którakolwiek z powyższych przesłanek jest spełniona, sąd powinien przesłuchać świadka na rozprawie.

 

Przesłanki odczytania zeznań świadka na rozprawie sądowej

 

W art. 391 k.p.k. znajdują się przesłanki odczytywania zeznań świadka. Dzielimy je na dwie grupy w zależności od tego, czy świadek pojawił się na rozprawie.

Jeśli świadek stawił się w sądzie, jego zeznania sąd może odczytać, gdy:

1. świadek bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań – chodzi o sytuacje, gdy
2. świadek nie ma podstawy prawnej do odmowy złożenia zeznań;
3. składa inne zeznania niż poprzednio – inaczej opisuje przebieg zdarzenia, uczestników, kolejność zdarzeń itp.;
4. wskazuje, że nie pamięta wszystkich lub niektórych okoliczności – sąd musi jednak zbadać, czy takie oświadczenie jest wiarygodne.

Gdy natomiast świadek nie stawi się na rozprawę (i nie zachodzą przesłanki negatywne), zeznania odczytujemy, jeśli:

1. świadek przebywa za granicą – przy czym sąd nie powinien odczytać zeznań istotnego świadka, nawet jeśli przebywa za granicą na stałe;
2. nie można doręczyć świadkowi wezwania na rozprawę – nie wystarczy samo nieodebranie przesyłki, sąd musi ustalić, dlaczego świadek jej nie odebrał, dlatego należy zaangażować w to Policję;
3. pojawiły się inne przeszkody uniemożliwiające pojawienie się świadka na rozprawie – np. stan zdrowia uniemożliwiający złożenie zeznań;
4. sąd zaniechał wezwania świadka w trybie art. 350a k.p.k.;
5. świadek zmarł.

 

To samo i inne postępowania sądowe

 

Uprawnienie sądu do odczytania zeznań świadka obejmuje protokoły z dowolnego etapu sprawy. W grę wchodzi zatem postępowanie przygotowawcze, postępowanie przed sądem pierwszej i drugiej instancji oraz postępowanie przed uchyleniem orzeczenia do ponownego rozpoznania.

Co więcej, sąd może odczytywać protokoły nie tylko z tej samej sprawy, ale także z każdej innej prowadzonej na podstawie ustawy. Będą to zatem postępowania: cywilne; administracyjne; w sprawach o wykroczenia; • dyscyplinarne; • służbowe.

 

Odczytanie innych protokołów

 

Warto pamiętać, że sąd może odczytywać nie tylko protokoły przesłuchania. Dyspozycja art. 391 k.p.k. dotyczy wszystkich protokołów, które zawierają oświadczenia świadka. Chodzi tutaj zwłaszcza o protokoły konfrontacji, która stanowi specyficzny rodzaj przesłuchania. Tak samo należy potraktować protokoły z czynności okazania, oględzin, wizji lokalnej oraz eksperymentu procesowego. Słowem – o wszystkie czynności potwierdzone protokołem, w których świadek przedstawia swoje stanowisko.

 

Odczytanie zeznań świadka, który wcześniej był oskarżonym

 

Zgodnie z art. 391 § 2 k.p.k. w warunkach omówionych wyżej, a także w wypadku określonym w art. 182 § 3 k.p.k., wolno również odczytywać na rozprawie protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w charakterze oskarżonego. Przepis ten znajduje zatem zastosowanie w sytuacji, gdy np. osoba najpierw składała wyjaśnienia jako podejrzany w postępowaniu przygotowawczym, a następnie jako świadek w trakcie procesu. Przepis ten dotyczy także oskarżonego oraz obwinionego.

Warto zaznaczyć, że czasami sąd wyłącza sprawę jednego z kilku współoskarżonych do odrębnego postępowania. W takiej sytuacji osoba wyłączona staje się świadkiem w tej poprzedniej sprawie. Na podstawie art. 182 § 3 k.p.k. ma prawo odmówić zeznań, a sąd może wtedy odczytać jej wyjaśnienia wcześniej złożone w charakterze oskarżonego.

 

Bezwzględny i względny zakaz odczytywania zeznań świadka

 

Choć nie wynika to wprost z przepisów, sąd powinien odstąpić od odczytywania protokołu, który został sporządzony z naruszeniem przepisów prawa. Do takich okoliczności należą:

• sporządzenie protokołu z wadami formalnymi dyskwalifikującymi jego przydatność dla sprawy;
• zeznania lub wyjaśnienia złożono bez swobody wypowiedzi;
• zeznania lub wyjaśnienia uzyskano wbrew obowiązującym zakazom;
• protokół sporządzono z naruszeniem innych przepisów ustawy.

Istnieją także okoliczności względne, które mogą, ale nie muszą uniemożliwiać odczytania protokołu. Jeśli świadek w postępowaniu przygotowawczym nie został pouczony o treści art. 183 § 1 k.p.k. (prawo do odmowy odpowiedzi na pytania), ale w przed sądem po takim pouczeniu zeznaje, jego protokół można odczytać. Druga sytuacja dotyczy protokołu zawiadomienia o przestępstwie – może być odczytany tylko wtedy, gdy jest połączony z przesłuchaniem osoby zawiadamiającej.

 

Jak powinien zachować się świadek?

 

Decyzja dotycząca tego, jak powinien zachować się świadek podczas odczytywania jego zeznań, będzie zależeć od wielu czynników. W grę może wchodzić jego przeszła i obecna sytuacja procesowa, ryzyko odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań oraz etap sprawy. Warto pamiętać, że świadek ma prawo ustanowić w sprawie pełnomocnika, jeśli wykaże, że wymagają tego jego interesy w ramach tego postępowania. Dobry adwokat jest w stanie pomóc zarówno na tym etapie, jak i podczas samego przesłuchania.

 

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie. 

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.