Ocena dowodów przez sąd cywilny
W większości spraw cywilnych i karnych kluczowym elementem procesu jest postępowanie dowodowe. To dzięki dowodom możliwe jest ustalenie stanu faktycznego, do którego sąd następnie stosuje odpowiednie przepisy prawne. Dowody pozwalają ustalić przesłanki odpowiedzialności, warunki stosowania konkretnych instytucji oraz zweryfikować przyjętą linię obrony. Z uwagi na to, że Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) nie posiada zamkniętego katalogu środków dowodowych, szczególnego znaczenia nabiera ocena dowodów dokonywana przez sąd. Dziś przedstawię związane z nią regulacje.
Swobodna ocena dowodów – art. 233 k.p.c.
Zasada swobodnej oceny dowodów została uregulowana w art. 233 k.p.c. Zgodnie z § 1 tego przepisu sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Dodatkowo sąd ocenia na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.
Ocena dowodów to podstawowe zadania stojące przed sądem. Skład orzekający generalnie powinien kierować się logiką, własnym doświadczeniem oraz wiedzą. Przede wszystkim chodzi tutaj o kwestie wnioskowania, związku przyczynowo-skutkowego i wynikania jednych faktów z innych.
Warto w tym miejscu wskazać także aktualne orzecznictwo sądowe, z którego jednoznacznie i niezmiennie wynika, że to strony są zobowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może – co prawda – dopuścić dowód niewskazany przez strony, przepis ten nie nakłada jednak na sąd żadnego obowiązku, a zwłaszcza przejęcia roli procesowej strony.
Obowiązki sądu w zakresie swobodnej oceny dowodów
Omówione dalej kryteria oceny dowodów to nie wszystko. Sąd ma także szereg innych obowiązków wynikających z interpretacji art. 233 k.p.c. Zaliczamy do nich obowiązek:
a) wszechstronnego rozważenia dowodów;
b) oceny wszystkich dowodów przeprowadzonych w sprawie;
c) konkretnej oceny każdego z dowodów;
d) dostatecznego uzasadnienia swojej oceny;
e) wskazania, które dowody sąd uznał za wiarygodne, a które nie.
Dodatkowo sąd powinien uwzględniać kontekst zgłoszonych i przeprowadzanych dowodów, a zwłaszcza zachowanie stron postępowania.
Granice i kryteria oceny dowodów
Z opisanych wyżej elementów oceny dowodów można wywnioskować jej granice, które wyznaczają:
a) logika – ocena musi być zgodna z prawidłowym rozumowaniem;
b) ustawa – to obowiązki nakładane na sędziego przez przepisy;
c) psychika – to wszystko co składa się na świadomość prawną sędziego, kulturę i system prawny oraz społeczną ocenę okoliczności istotnych dla postępowania.
Polskie przepisy nie zawierają katalogu specjalnych kryteriów oceny dowodów. Oznacza to, że teoretycznie wszystkie środki dowodowe mają równą moc i przydatność dla postępowania. Każdy dowód może posłużyć do ustalania stanu faktycznego, o ile sąd uzna go za dowód wiarygodny. Oczywiście w ramach konkretnej sprawy wartość poszczególnych dowodów może się od siebie znacznie różnić, głównie z uwagi na okoliczności ich utrwalenia i przeprowadzenia.
Ocena przez sąd dowodu z zeznań świadków
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, oceniając zeznania świadków sąd powinien uwzględniać zachowania poszczególnych osób podczas przesłuchania, reakcję na konkretne dowody i motywację. Treść zeznań powinna być odnoszona do innych przeprowadzonych w sprawie dowodów – oceny nie należy ograniczać tylko do wybranych elementów. Wreszcie sąd powinien ustalić, co dany świadek widział sam, co słyszał od kogoś innego, a czego się jedynie domyśla.
Wbrew pojawiającym się czasami głosom, członkowie rodziny stron postępowania nie są automatycznie uznawani za „gorszy” rodzaj świadka. Działa to też w drugą stronę – sąd nie powinien z urzędu uznawać za bardziej wiarygodne zeznań funkcjonariuszy publicznych, a zwłaszcza policjantów.
Ocena przez sąd dowodów z dokumentów
W Kodeksie postępowania cywilnego polski ustawodawca wydzielił dwie podstawowe kategorie dokumentów – urzędowe i prywatne. W myśl formalnej zasady przewidzianej przez art. 244 k.p.c., domniemujemy, że to co zostało stwierdzone w dokumencie urzędowym jest prawdziwe. Domniemanie to dotyczy jednak tylko treści dokumentu, a nie jego wpływu na wynik sprawy. Tym samym dokument urzędowy także musi być poddany w tym zakresie stosownej ocenie. Musimy także pamiętać, że domniemanie można obalić innymi dowodami.
Dokumenty prywatne natomiast ocenia się tak samo, jak wszystkie inne dowody. Oceniając taki dokument sąd musi uwzględnić jego treść, okoliczności i sposób powstania, relacje z innymi dowodami oraz sposób, w jaki znalazł się w materiale dowodowym sprawy. Dokumentem prywatnym jest np. umowa, pismo przedprocesowe,
prywatna opinia biegłego czy wyciąg z ksiąg bankowych. Do tej grupy zaliczamy także bankowe tytuły egzekucyjne oraz wyciągi z funduszu sekurytyzacyjnego.
Biegli sądowi i wydane przez nich opinie w ramach postępowania dowodowego (sądowego)
W orzecznictwie pojawiają się różne poglądy dotyczące tego, jak zasada swobodnej oceny dowodów ma się do opinii biegłego powołanego w sprawie. Z jednej strony jest to dowód jak każdy inny, a zatem należy go oceniać zgodnie z regułą wyrażoną w art. 233 k.p.c. Z drugiej jednak, sąd nie może oceniać tej opinii z perspektywy własnej wiedzy, bo to biegły dysponuje przecież wiadomościami specjalnymi.
W związku z powyższym pojawił się pogląd, zgodnie z którym kwestionując opinię nie można zarzucać sądowi naruszenia art. 233 k.p.c. Praktyka sądowa pozwala nam jednak wskazać, że jest to pogląd zbyt daleko idący. Opinia biegłego może i powinna być oceniana z perspektywy jej kompletności, rzetelności, jasności i związku pomiędzy założeniami, badaniami i wnioskami. O ile sąd i strony nie są w stanie wypowiadać się na temat wiadomości specjalnych, o tyle mogą zrzucać opinii niewłaściwie dobraną metodologię, wewnętrzne i zewnętrzne sprzeczności czy zbyt ogólnikowe podejście do sprawy.
Opinia biegłego sądowego to w wielu sprawach sądowych, zwłaszcza wymagających weryfikacji przez pryzmat wiedzy specjalistycznej, dowód o szczególnym znaczeniu, na podstawie którego często sądy opierają w decydującej mierze swoje stanowisko w sprawie. Warto zatem zwrócić szczególna uwagę czy dowód ten posiada walor rzetelności i wiarygodności.
Ocena orzeczeń sądowych
Specyficzna sytuacja występuje w przypadku oceny orzeczeń sądowych. Zgodnie bowiem z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
Powyższa zasada dotyczy jednak wyłącznie tego, co znalazło się w sentencji orzeczenia. Strony i sąd muszą więc zachowywać się w taki sposób, by czynione ustalenia nie stały w sprzeczności z takim wyrokiem. Związanie nie dotyczy jednak motywów rozstrzygnięcia. W każdym postępowaniu możliwe jest zatem przeprowadzanie dowodów na okoliczność ustaleń faktycznych i ocena dowodów z tym związana.
Ocena dowodów a zarzut apelacyjny
Zarzut naruszenia swobodnej oceny dowodów to jeden z najpopularniejszych zarzutów apelacyjnych. Do naruszenia dochodzi wtedy, gdy strona apelująca jest w stanie wykazać, że sąd naruszył podstawowe reguły tej oceny. Przykładowo, sąd postąpił sprzecznie z logiką, doświadczeniem życiowym lub niewłaściwie połączył ze sobą fakty. Również naruszenie opisanych wyżej obowiązków jest podstawą do postawienia zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c.
Powinniśmy jednak pamiętać, że polemika z ustaleniami sądu nie doprowadzi do zmiany lub uchylenia wyroku. W zarzucie nie chodzi bowiem o przedstawienie alternatywnego sposobu oceny dowodów, ale o wykazanie błędów sądu. Co więcej, błędy te muszą mieć realny wpływ na ostateczny kształt orzeczenia.
Adwokat w procesie oceny dowodów
Jak już wspomniałem, postępowanie dowodowe to najważniejszy element procesu sądowego. Od zebranych dowodów, sposobu ich zgłoszenia i przeprowadzenia oraz metody oceny zależy, jak potoczy się dana sprawa. Z tego powodu warto skorzystać z pomocy profesjonalnego adwokata, który ma doświadczenie procesowe. Często wygrana lub przegrana w sprawie decyduje się jeszcze przed pierwszym posiedzeniem sądu, gdy w pismach składane są wnioski dowodowe. Innym razem o sukcesie zadecyduje sposób przesłuchania konkretnego świadka albo skuteczne podważenie przeprowadzonej w sprawie opinii. W każdej z tych sytuacji dobry adwokat jest na wagę złota.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
