Miarkowanie kary umownej – jak dokonać i jak się bronić

Miarkowanie kary umownej – jak dokonać i jak się bronić

 

Funkcjonowanie we współczesnym społeczeństwie oznacza nieustanne zawieranie różnego rodzaju umów, niekiedy w sposób wręcz niezauważalny, np. podczas zakupów spożywczych. W innych przypadkach podpisujemy kontrakty. Czasami są to umowy krótkie i proste (dostęp do kablówki, pożyczka od znajomego), innym razem dość skomplikowane (kredyt). Bardzo często w umowach pojawia się kwestia odszkodowania za niewykonanie zobowiązania. Dziś opowiem, na czym polega miarkowanie kary umownej oraz jak się przed nim bronić.

 

Kara umowna

 

Kara umowna to instytucja prawa cywilnego, którą uregulowano przede wszystkim w art. 484 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Jest formą rekompensaty za to, że nasz kontrahent nie wykonał lub niewłaściwie wykonał umowę.

Istnieje wiele rodzajów kar umownych, ale wszystkie muszą posiadać następujące cechy:

1. 1) kara musi być przewidziana w umowie;
2. 2) kara musi być związana ze świadczeniem niepieniężnym (np. opóźnieniem w wykonaniu prac);
3. 3) kara musi dotyczyć niewykonania lub niewłaściwego wykonania umowy;
4. 4) kara musi być wyrażona jako konkretna suma pieniężna;
5. 5) kara musi być związana z okolicznościami zawinionymi przez dłużnika.

 

 

Umowne miarkowanie kary umownej

 

Miarkowanie kary umownej to określenie, którego prawnicy używają do opisania sytuacji, w której dłużnik żąda obniżenia wysokości takiej kary. Właściwego miarkowania dokonuje sąd, ale żaden przepis nie wyklucza tutaj inicjatywy stron.

Wierzyciel i dłużnik mogą zawrzeć porozumienie, w którym ustalą inną wysokość kar umownych niż ta przewidziana w umowie. Pozwoli to uchronić obie strony przed kosztownym procesem. Warto już na tym etapie sprawy zainteresować się taką właśnie ugodową opcją.

 

Sądowe miarkowanie kary umownej

 

Zgodnie z art. 484 § 2 k.c. dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej, jeśli wykonał zobowiązanie w znacznej części albo gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Taka właśnie sytuacja podpada pod klasycznie rozumiane „miarkowanie”, o którym mowa w Kodeksie cywilnym.

Miarkowanie jest wyłącznym uprawnieniem sędziego i dotyczy każdego rodzaju stosunków umownych. Mogą powoływać się na nie osoby fizyczne, przedsiębiorcy i jednostki publiczne. Strona nie może w umowie zrzec się prawa do żądania zmniejszenia kary umownej w przyszłości.

 

Znaczne wykonanie zobowiązania

 

Dłużnik może powoływać się na dwie okoliczności przy żądaniu zmniejszenia kary. Po pierwsze, jest to znaczne wykonanie zobowiązania.

Chodzi o sytuację, w której dłużnik wykonał większą część umowy (np. wybudował budynek mieszkalny), ale nie wypełnił wszystkich umownych obowiązków. W ramach naszego przykładu możemy uznać, że wybudowanie domu, w którym nie zamontowano jednej listwy przypodłogowej, będzie wykonaniem umowy w znacznej części. Jeśli wierzyciel będzie naliczał karę umowną za niewykonanie umowy w terminie, wykonawca może żądać miarkowania.

To samo możemy odnieść np. do umowy dostawy (dostarczenie 98 ze 100 worków z piachem) czy umowy o dzieło (korekta książki z pominięciem podziękowań). Jeśli sąd ustali, że wierzyciel zaspokoił swój interes w znacznej części, otwiera się droga do zmniejszenia ewentualnej kary.

 

Rażąco wygórowana kara 

 

W praktyce zdecydowanie częściej mamy do czynienia z rażącym wygórowaniem kary jako podstawą miarkowania. Chodzi tutaj o sytuację, w której wysokość zastrzeżonej w umowie kary jest niewspółmiernie wysoka do kary, jaka powinna w danych okolicznościach przysługiwać wierzycielowi.

Nie ma przy tym znaczenia, czy „rażące wygórowanie” powstało przy zawarciu umowy, czy też później, gdy zmieniły się stosunki stron. Przy ocenie wysokości kary sąd uwzględnia przede wszystkim:

 

1. 1) rozmiar szkody wierzyciela;
2. 2) stopień winy dłużnika;
3. 3) stosunek między karą a wartością świadczenia umownego.

 

Obrona przed miarkowaniem kary umownej

 

Miarkowanie karu umownej nigdy nie następuje automatycznie. Oznacza to, że sąd zawsze musi ustalić, czy zaszły przesłanki obniżenia kary umownej. Rolą dłużnika jest wykazać te przesłanki, a rolą wierzyciela je zwalczać.

Osoba uprawniona do otrzymania zapłaty z tytułu kary umownej może przedstawiać dowody potwierdzające, że dłużnik nie wykonał zobowiązania w znacznej części. Może także argumentować, że kara jest adekwatna do winy i powstałej szkody. Co więcej, przy niektórych zobowiązaniach taktyka wierzyciela może polegać również na wykazywaniu, że niemożliwe jest podzielenie zobowiązania.

 

Podsumowanie

 

Kary umowne wymyślono po to, by ułatwić załatwianie sporów z tytułu niewykonania umowy. Jeśli jednak dłużnik kwestionuje zasadność lub wysokość kary umownej, proces o jej zapłatę może przerodzić się w mękę. W takich sytuacjach warto skorzystać z pomocy profesjonalisty, który zweryfikuje stan sprawy, przygotuje właściwą taktykę działania oraz zaprezentuje sądowi niezbędne do wygrania sporu dowody.