Kary dla nieletniego

Kary dla nieletniego

 

Od 2022 roku w polskim systemie prawnym funkcjonuje ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (dalej: ustawa). Zastąpiła ona między innymi dosyć już przestarzałą ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich. Celem tego nowego aktu prawnego jest kompleksowe uregulowanie sytuacji wszystkich nieletnich, którzy wykazują znaczne przejawy demoralizacji, ale nie można ich ścigać karnie. W dzisiejszym materiale prawnym omówię, jakie kary dla nieletniego przewiduje wspomniana ustawa. Zwrócę także uwagę na istotą nowelizację Kodeksu karnego. Środki stosowane wobec nieletnich dzielą się na trzy kategorie – wychowawcze, lecznicze i poprawcze.

 

Definicja nieletniego

 

Pojęcie nieletniego pojawia się w różnych aktach prawnych. Omawiana ustawa wprowadza własną definicję, częściowo jednak sprzeczną z innymi aktami prawnymi. Zgodnie z art. 1 ustawy nieletni to:

• osoba, która ukończyła 10 lat i nie jest jeszcze pełnoletnia – w sprawach o demoralizację;
• osoba, która dopuściła się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem 17 lat – w sprawach o czyny karalne;
• osoba, wobec której zastosowano środki wychowawcze, lecznicze, lub poprawcze, do ukończenia 21 lat – w sprawach dotyczących wykonania tych środków.

Jak widać, status nieletniego ustala się na podstawie trybu postępowania, w którym bierze udział dana osoba. W sprawie o czyn karalny dwunastolatek nie będzie jeszcze nieletnim, ale w postępowaniu dotyczącym demoralizacji już tak. Omówionych w tym artykule kar (to skrót myślowy, ponieważ są to de facto środki) nie stosuje się wobec osób, które nie spełniają powyższych kryteriów.

 

Wychowawcze kary dla nieletniego

 

Wśród środków, które można orzec wobec nieletniego, najważniejsze są środki wychowawcze. Zaliczamy do nich:

• upomnienie;
• zobowiązanie do określonego postępowania;
• obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części lub zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• prace społeczne;
• obowiązek podjęcia nauki lub pracy;
• obowiązek uczestniczenia w odpowiednich zajęciach;
• zakazy związane z kontaktowaniem się z określonymi osobami;
• nadzór rodziców albo opiekuna nieletniego;
• nadzór organizacji społecznej;
• nadzór kuratora sądowego;
• skierowanie do ośrodka kuratorskiego lub organizacji społecznej;
• zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju;
• przepadek przedmiotów, pojazdu mechanicznego lub korzyści majątkowej;
• umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej;
• umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
• umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym.

Orzekając o naprawieniu szkody lub zapłacie zadośćuczynienia oraz przeprosinach sąd powinien określić termin i sposób wykonania tych zobowiązań. Prace społeczne nie mogą być wykonywane przez dłużej niż 6 miesięcy w wymiarze 20 godzin miesięcznie. Zobowiązując do określonego zachowania sąd może określić, w jaki sposób realizowanie tego obowiązku będzie kontrolowane. W grę wchodzi tutaj nawet kurator sądowy.

 

Szczególnie dotkliwe dla nieletniego jest orzeczenie o umieszczeniu w okręgowym ośrodku wychowawczym. Jest to dopuszczalne tylko wtedy, gdy nieletni popełnił przestępstwo lub wykroczenie (także skarbowe). Przemawiać za tym muszą także:

• stopień demoralizacji nieletniego;
• rodzaj czynu karalnego, sposób i okoliczności jego popełnienia;
• chuligański charakter czynu karalnego, działanie w sposób zasługujący na szczególne potępienie, działanie pod wpływem substancji psychoaktywnej, popełnienie czynu karalnego na szkodę osoby bezradnej, niepełnosprawnej, chorej lub w podeszłym wieku (w przypadku wykroczeń).

 

Środek leczniczy

 

Kolejna kategoria represji wobec nieletnich to środki lecznicze. Zgodnie z art. 8 ustawy środek leczniczy to umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień.

Z przepisów wynika, że sąd rodzinny może orzec środek leczniczy w przypadku stwierdzenia u nieletniego:

• choroby psychicznej;
• innego zakłócenia czynności psychicznych;
• uzależnienia.

 

Środek poprawczy

 

Środek poprawczy to po prostu umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. Sąd może je orzec, jeśli:

• nieletni popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
• przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz rodzaj czynu karalnego, sposób i okoliczności jego popełnienia, zwłaszcza gdy środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Dodatkowo art. 15 ust. 2 ustawy przewiduje, że za popełnienie określonych przestępstw sąd rodzinny musi orzec środek poprawczy. Chodzi tutaj np. o zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała czy spowodowanie katastrofy komunikacyjnej. Jeśli jednak okoliczności sprawy za tym przemawiają, sąd może odstąpić od obligatoryjnego środka poprawczego i w jego miejsce orzec środek wychowawczy.

 

Kary dla nieletniego obejmują także tzw. warunkowe zawieszenie umieszczenia w zakładzie poprawczym. Można je orzec, jeśli przemawiają za tym:

• właściwości i warunki osobiste nieletniego;
• jego sytuacja rodzinna;
• warunki wychowawcze;
• charakter środowiska;
• rodzaj czynu karalnego, sposób i okoliczności jego popełnienia.

 

Kary dla nieletniego w Kodeksie karnym

 

Zgodnie z ogólną zasadą prawa karnego odpowiedzialność karną może ponosić jedynie osoba, która ukończyła 17 lat. Przepisy przewidują jednak od tej zasady dwa istotne wyjątki.

 

Po pierwsze, nieletni może odpowiadać od 15 lat, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Dotyczy to wyłącznie następujących czynów:

• zamach na życie Prezydenta RP;
• zabójstwo;
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
• sprowadzenie niebezpieczeństwa dla wielu osób lub mienia w wielkich rozmiarach;
• piractwo (ale nie piractwo komputerowe);
• katastrofa komunikacyjna;
• zgwałcenie;
• wzięcie zakładnika;
• rozbój.

 

Drugi wyjątek dotyczy zabójstwa w typie kwalifikowanym (np. ze szczególnym okrucieństwem) oraz gdy zabójstwo dotyczy większej liczby osób, recydywisty albo zabójstwo funkcjonariusza publicznego. W takim przypadku sprawca może odpowiadać jak dorosły już od 14 roku życia, jeśli:

• przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste;
• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

 

Obrońca nieletniego

 

Nie każda osoba, wobec której prowadzone jest postępowanie z ustawy, zdaje sobie sprawę z możliwości ustanowienia obrońcy – adwokata. Doświadczony adwokat może i powinien brać udział we wszystkich czynnościach procesowych, dbając o jak najlepsze zabezpieczenie interesu nieletniego, w tym przede wszystkim czuwać nad prawidłowym przebiegiem postępowania i reagować na jego ewentualne nieprawidłowości. Warto skorzystać z jego pomocy (obrońca, adwokata, prawnika) już na wczesnym etapie sprawy, aby zapobiec np. kierunkowemu prowadzeniu postępowania. Pozwoli to uniknąć poważnych błędów, które mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację prawną nieletniego a być może także na całe jego późniejsze życie. 

 

Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice

Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie. 

Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.