Czy kary cielesne wobec dzieci są zakazane?

Czy kary cielesne wobec dzieci są zakazane?

 

Kary cielesne wobec dzieci to kontrowersyjna metoda wychowawcza, której praktykowanie całkowicie rozmija się z obowiązującymi przepisami. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.) wprowadza bezwzględny zakaz stosowania kar fizycznych, za którego złamanie grożą poważne konsekwencje na gruncie prawa rodzinnego i karnego. W określonych sytuacjach jednak stosowanie niewielkich kar jest przez komentatorów prawniczych uznawane za dopuszczalne. Omawiany dziś temat jest obrośnięty wieloma mitami, które nijak mają się do aktualnego stanu prawnego. W dzisiejszym artykule postaram się obalić przynajmniej część z nich.

 

Kary cielesne wobec dzieci – regulacja ustawowa

 

Zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci pojawił się w polskim porządku prawnym 1 sierpnia 2010 roku. To właśnie wtedy weszła w życie nowelizacja, która do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadziła art. 96[1]. Zgodnie z jego niezmienianym od tamtej pory brzmieniem, osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Nowy przepis miał realizować zapisy konstytucyjne dotyczące bezpieczeństwa dzieci i wiążące Polskę uregulowania międzynarodowe. Celem ustawodawcy było także skłonienie rodziców oraz opiekunów do stosowania alternatywnych wobec przemocy metod wychowawczych. Współczesna nauka kładzie nacisk przede wszystkim na perswazję i przekonywanie dziecka do słuszności decyzji.

 

Na czym polega fizyczne karcenie dziecka?

 

Omawiany przepis obejmuje zakaz stosowania kar cielesnych. Należy przez to rozumieć każde naruszenie sfery fizycznej dziecka, które zmierza do sprawienia mu bólu lub dyskomfortu. Może to być nie tylko bezpośrednie uderzenie dziecka, ale też np. rzucenie w nie przedmiotem, popchnięcie, związanie albo spowodowanie, że zostanie ugryzione przez psa.

Obok kar cielesnych Kodeks rodzinny i opiekuńczy zakazuje także podejmowania wobec dzieci innych działań, które naruszałyby ich godność i prawa. Zakaz ten wynika z art. 95 k.r.o. i obejmuje wszelkie odmiany przemocy psychicznej.

 

Kogo obejmuje zakaz?

 

Żadna osoba, niezależnie od stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa, nie ma prawa stosować kar cielesnych wobec dzieci. Wynika to m.in. z ochrony prawnokarnej, jaką każdej osobie dają zapisy Kodeksu karnego (dalej: k.k.) dotyczące naruszania nietykalności cielesnej i innych ingerencji w sferę fizyczną człowieka.

Art. 96[1] k.r.o. wprost wymienia podmioty, które objęte są zakazem stosowania przemocy wobec dzieci – to osoby wykonujące władzę rodzicielską, sprawujące opiekę oraz sprawujące pieczę nad małoletnimi dziećmi. Szczegółowe wymienienie tych podmiotów wynika z faktu, że to na nich ciąży specjalny obowiązek opiekowania się dziećmi, z którego w określonych sytuacjach mogą zostać rozliczeni.

 

Jaka kara grozi za naruszenie zakazu stosowania kar cielesnych?

 

Kary cielesne wobec dzieci mogą stać się przyczyną wszczęcia przeciwko rodzicom lub opiekunom postępowania sądowego. Może ono doprowadzić do ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 k.r.o.), a nawet do jej całkowitego pozbawienia (art. 111 k.r.o.). Jeśli właściwe organy stwierdzą przemoc w rodzinie, na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie mogą odebrać dziecko rodzicom.

Użycie wobec dziecka przemocy może doprowadzić do postawienia sprawcy zarzutów karnych dotyczących naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.), uszczerbku na zdrowiu (art. 157 k.k.), a w ekstremalnych sytuacjach nawet znęcania się (art. 207 k.k.).

Wreszcie kary cielesne naruszają dobra osobiste dziecka, a zwłaszcza jego prawo do nietykalności cielesnej. Mogą one skutkować odpowiedzialnością cywilnoprawną, która może skończyć się np. obowiązkiem zapłaty na rzecz dziecka odszkodowania.

 

Kiedy kary cielesne wobec dzieci są dopuszczalne?

 

Choć omawiany przepis wprowadza bezwzględny zakaz stosowania kar cielesnych, część komentatorów prawniczych dopuszcza ich stosowanie pod pewnymi warunkami. Chodzi tu o takie sytuacje, gdy nie ma innego sposobu na okazanie dziecku dezaprobaty związanej z jego zachowaniem (np. gdy jest za małe, by zrozumieć perswazję). Kara cielesna dopuszczalna jest także wtedy, gdy celem rodzica lub opiekuna jest ochrona dziecka przed grożącym mu niebezpieczeństwem.

Wskazuje się jednak, że kara fizyczna powinna być możliwie jak najłagodniejsza, nie może cechować się agresją ze strony rodzica i musi respektować prawa dziecka. Powinna być również adekwatna do zawinienia. Niekiedy w kontekście prawa karnego dopuszczalne kary cielesne nazywane są kontratypem karcenia małoletnich. Chodzi tu np. o wymierzenie klapsa, który ma zwrócić uwagę dziecka na jego zachowanie, ale nie wywołuje bólu a jedynie chwilowy dyskomfort.