Błąd co do znamion przestępstwa
Choć prawo karne jest w swoich założeniach bardzo rygorystyczne, dopuszcza pewną elastyczność w swoim stosowaniu. Przykładowo zakłada, że w określonych sytuacjach osoba popełniająca przestępstwo może znajdować się w błędzie. Błąd ten może dotyczyć różnych okoliczności – karalności danego zachowania, jego elementów lub wyłączenia odpowiedzialności. Sprawy uwzględniające błąd są skomplikowane i wymagają bardzo precyzyjnej inicjatywy dowodowej. Dziś przybliżę błąd co do znamion, który został uregulowany w art. 28 Kodeksu karnego (dalej: k.k.), czyli błąd co do znamion przestępstwa.
Na czym polega błąd co do znamion
Zgodnie z przywołanym przepisem, nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Przez błąd rozumiemy niezgodność pomiędzy świadomością sprawcy a obiektywną rzeczywistością. Innymi słowy jeśli sprawca mylnie uważa, że jakaś okoliczność zaistniała (lub nie), a obiektywnie można stwierdzić, że jest na odwrót, to pozostaje on w błędzie. Co ważne, błąd musi dotyczyć nie dowolnej okoliczności, ale tylko tej stanowiącej element ustawy karnej – w tym wypadku Kodeksu karnego.
Czego dotyczy błąd
W omawianym zakresie błąd musi dotyczyć znamion czynu zabronionego. Znamiona to inaczej elementy konstrukcyjne czynu zabronionego. Jeśli któreś z nich nie wystąpi, sprawca nie będzie podlegał odpowiedzialności. Znamiona zwyczajowo dzielimy na:
- przedmiot ochrony – najczęściej jest to dobro chronione przepisem karnym, takie jak dobre imię czy nietykalność cielesna;
- strona przedmiotowa – to zestaw elementów niezbędnych do realnego popełnienia przestępstwa (np. dla kradzieży jest to zabór mienia i przedmiot kradzieży);
- podmiot – chodzi tutaj o to, czy przestępstwo może popełnić każdy, czy też tylko konkretne osoby (jak np. jest przy przekroczeniu uprawnień);
- strona podmiotowa – wszystko, co związane jest z psychiką sprawcy, a więc przede wszystkim zamiar i umyślność.
Warto dodać, że omawiamy tutaj błąd nie może dotyczyć ostatniej kategorii, a więc strony podmiotowej.
Błąd co do znamion przestępstwa a usprawiedliwienie
Jak wprost wynika z art. 28 k.k., tylko wtedy będziemy go stosować, gdy błąd jest usprawiedliwiony. Przy ocenie, czy błąd był usprawiedliwiony, powinniśmy badać możliwości intelektualne sprawcy, zdolność do dokonywania prawidłowej oceny wystąpienia określonych skutków zachowania, możliwość zachowania przez sprawcę określonych zasad ostrożności oraz dostęp sprawcy do odpowiednich informacji o stanie prawnym.
Ujmując rzecz nieco inaczej można powiedzieć, że dla usprawiedliwienia istotne są dwie okoliczności – czy sprawca powinien posiadać określone informacje (o sytuacji faktycznej lub prawnej) oraz czy mógł zorientować się, że znajduje się pod wpływem błędu. Jeśli więc sprawca powinien posiadać pewne informacje i mógł uniknąć błędu, jego błąd będzie nieusprawiedliwiony.
Istotność błędu
Kodeks karny nie przewiduje warunku, że błąd powinien być istotny. Wynika to jednak z poglądów doktryny, która jest generalnie zgodna, że art. 28 k.k. nie obejmuje błędów nieistotnych. Błąd istotny to taki, który ma znaczenie dla zaistnienia przestępstwa. Przykładowo, jeśli pijany sprawca wsiadł na rower mylnie uważając, że nie jest to pojazd mechaniczny, w grę może wchodzić błąd. Jeżeli natomiast ten sam sprawca przez przypadek wsiadł nie do swojego, ale cudzego samochodu, dalej będzie odpowiadał za jazdę w stanie nietrzeźwości.
Czy urojenie to błąd co do znamion?
Wśród prawników trwa spór co do tego, czy błędy co do znamion możemy dzielić na urojenia i nieświadomość. Przez „urojenie” rozumiemy pewien dodatkowy element w psychice sprawcy, który nie występuje w rzeczywistości. „Nieświadomość” natomiast to brak wiedzy na temat jakiejś realnej okoliczności. Jedna grupa prawników twierdzi, że błąd zawsze jest jednocześnie urojeniem i nieświadomością, dlatego ich wyróżnianie nie ma znaczenia dla art. 28 k.k.
Zdaniem innych autorów urojenie i nieświadomość to odmienne stany psychiki i należy je stosować do odmiennych znamion przestępstwa. Jeśli w danym opisie czynu znajdują się elementy niezbędne do jego wystąpienia, mówimy o znamionach pozytywnych. W przypadku okoliczności wyłączających byt przestępstwa natomiast mamy do czynieni z okolicznościami negatywnymi. Urojenie i nieświadomość w stosunku obu tych grup wywołują odmienne skutki.
Skutki wystąpienia błędu co do znamion
Jeśli błąd dotyczy nawet jednej okoliczności tworzącej czyn zabroniony, wyłączona zostaje odpowiedzialność za przestępstwo umyślne. Wynika to z tego, że przy błędzie nie możemy przypisać sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Błędne wyobrażenie o ogólnych elementach przestępstwa – karalności, sankcji i społecznej szkodliwości – nie mieści się w zakresie art. 28 k.k.
Wracając na chwilę do wspomnianych wyżej znamion pozytywnych i negatywnych. Błędem będzie tylko urojenie okoliczności negatywnych (mylne wyobrażenie o braku uprawnień przy niszczeniu bazy danych w art. 268a k.k.) oraz nieświadomość okoliczności pozytywnych (brak wiedzy o obowiązującej tajemnicy służbowej). Z powyższego wynika, że urojenie okoliczności pozytywnej albo nieświadomość negatywnej nie są błędem co do znamion.
Błąd co do typu uprzywilejowanego
Warto jeszcze wspomnieć o art. 28 § 2 k.k., zgodnie z którym odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.
W Kodeksie karnym istnieją tak zwane typy uprzywilejowane, czyli łagodniejsze odmiany przestępstw. Wprowadza się je zazwyczaj wtedy, gdy jakiś element czynu zabronionego zasługuje na łagodniejsze potraktowanie. Przykładowo, przywłaszczenie cudzej rzeczy zagrożone jest karą do 3 lat więzienia. Przywłaszczenie rzeczy znalezionej natomiast grozi wymierzeniem grzywny, kary ograniczenia wolności lub maksymalnie rokiem więzienia.
Zgodnie z przytoczonym wyżej przepisem, błąd co do znamienia takiego uprzywilejowanego czynu może uzasadniać łagodniejszą karalność. Muszą jednak zostać spełnione dwa warunki. Po pierwsze, błąd musi być usprawiedliwiony. Przede wszystkim jednak błąd musi dotyczyć tej właśnie okoliczności, od której zależy powstanie typu uprzywilejowanego. W powyższym przypadku będzie to fakt, że rzecz została przez sprawcę znaleziona.
Problematyka błędu w prawie karnym należy do szczególnie skomplikowanej. Z mojego doświadczenia wynika, że bez inicjatywy ze strony oskarżonego i jego obrońcy organy ścigania rzadko chcą same brać pod uwagę możliwość wystąpienia błędu. Z tego powodu warto już na wczesnym etapie sprawy przeanalizować tę kwestię i podnieść stosowne zarzuty. Może w tym pomóc profesjonalny adwokat zajmujący się sprawami karnymi.
Błąd co do znamion przestępstwa – wyjaśnienie i znaczenie w praktyce karnej
W polskim prawie karnym ogromne znaczenie ma to, czy sprawca miał świadomość, że popełnia czyn zabroniony. Jednym z kluczowych pojęć w tym zakresie jest tzw. błąd co do znamion przestępstwa – czyli sytuacja, w której osoba działająca nie zdaje sobie sprawy z jednego z istotnych elementów czynu, który prawo uznaje za przestępstwo.
Mówiąc prościej – sprawca działa w błędnym przekonaniu o rzeczywistości. Może nie wiedzieć, że rzecz, którą zabiera, nie należy do niego, albo być przekonany, że ma prawo podjąć określone działanie. Taki błąd sprawia, że nie można mu przypisać zamiaru popełnienia przestępstwa, czyli umyślności.
Podstawa prawna – art. 28 § 1 Kodeksu karnego
„Nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.”
W praktyce oznacza to, że jeśli ktoś działał w usprawiedliwionym błędzie – na przykład był przekonany, że działa zgodnie z prawem lub nie wiedział o istotnych okolicznościach – nie ponosi odpowiedzialności karnej za przestępstwo umyślne.
Przykład:
Osoba zabiera cudzy przedmiot, sądząc, że to jej własność. W takim przypadku brak zamiaru kradzieży, a więc czyn nie może być uznany za przestępstwo umyślne.
Znaczenie błędu co do znamion przestępstwa w obronie karnej
Dla adwokata specjalizującego się w prawie karnym błąd co do znamion przestępstwa może być kluczowym elementem skutecznej obrony.
Właściwe wykazanie, że oskarżony działał w błędzie – a nie z zamiarem popełnienia czynu zabronionego – często prowadzi do uniewinnienia lub umorzenia postępowania.
W naszej kancelarii adwokackiej w Katowicach szczegółowo analizujemy każdy przypadek, badając:
- czy klient miał świadomość skutków swojego działania,
- czy jego przekonanie było usprawiedliwione,
- oraz czy istniał zamiar popełnienia czynu zabronionego.
W wielu sprawach karnych właściwe udowodnienie błędu co do znamion przestępstwa pozwala uniknąć odpowiedzialności karnej lub złagodzić wymiar kary.
Pomoc adwokata – prawo karne Katowice
Jeśli zostałeś oskarżony o przestępstwo, ale działałeś w przekonaniu, że nie łamiesz prawa – warto skonsultować swoją sprawę z adwokatem.
Profesjonalna analiza okoliczności zdarzenia pozwala ocenić, czy można skutecznie powołać się na błąd co do znamion przestępstwa i opracować strategię obrony dostosowaną do Twojej sytuacji.
Nasza Kancelaria Adwokacka w Katowicach reprezentuje klientów w sprawach karnych na każdym etapie postępowania – od przesłuchania po rozprawę sądową.
Zapewniamy indywidualne podejście, pełną poufność oraz zaangażowanie w obronę Twoich praw.
Adwokat Maciej Sechman Kancelaria Adwokacka Katowice
Więcej o autorze powyższej publikacji dowiesz się na tej stronie.
Profesjonalna pomoc prawna w sprawach cywilnych, karnych, rodzinnych i w zakresie szkód górniczych.
